ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ

μέρος Δ΄



Τρίτο κρίσιμο σημεῖο, οἱ χρόνοι μετὰ τὴν Ἅλωση. Τὸ «κεντρικὸν πῦρ», ἡ Κωνσταντινούπολη, σβήνει, ἀλλὰ μεταλαμπαδεύεται ἡ δημιουργικὴ φλόγα σὲ ἑστίες ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τῆς κατακτημένης αὐτοκρατορίας. Στὰ ἐδάφη τῆς ἠπειρωτικῆς Ἑλλάδος, ἡ νοσταλγία γιὰ τὶς περασμένες δόξες τοῦ Βυζαντίου καὶ ἡ ἀπόῤῥιψη τῶν δυτικοευρωπαϊκῶν καλλιτεχνικῶν ῥευμάτων, ἐξαιτίας τῶν δογματικῶν διαφορῶν, ὁδηγοῦν τὴν εἰκονογραφία σὲ στασιμότητα. Δημιουργοῦνται ἔργα μεγαλειώδη, μὰ βασισμένα σὲ παλαιότερα πρότυπα καὶ παράλληλα με τὴ δράση ἐμπνευσμένων ἁγιογράφων ἐμφανίζονται εἰκόνες μὲ τεχνικὴ «ἀπεξηραμμένη», σὲ φθίνουσα πορεία. Στὴν Κρήτη, στὴν Κύπρο καὶ στὰ Ἑπτάνησα, ἀργότερα, ἡ αὔρα τῆς Ἀναγέννησης ποὺ φθάνει ἐκεῖ ἀνεμπόδιστα, σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς τουρκοκρατούμενες περιοχές, εὐνοεῖ τὴν καλλιτεχνικὴ παραγωγὴ μὰ μὲ ἔντονες δυτικὲς ἐπιδράσεις, ἄλλοτε περισσότερο κι ἄλλοτε λιγώτερο ἁρμονικὰ ἐνσωματωμένες στὴν βυζαντινὴ τεχνοτροπία. Πάντως, ἡ ἁγιογραφία ἐπιζεῖ καὶ, μέσῳ τῶν καλλιτεχνῶν ποὺ μετὰ τὴν ἅλωση καταφεύγουν σὲ ἄλλες χῶρες, ταξιδεύει στη Ῥωσία, στὴν Ἰταλία, στὶς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες καὶ ἀλλοῦ. Ἐξακολουθεῖ τὴν πορεία της, ἐπηρεάζει κ’ ἐπηρεάζεται, περιμένοντας τὴν ἀπελευθέρωση τῶν γαιῶν ἀπὸ τὶς ὁποῖες βλάστησε καὶ τὴ δική της ἄνοιξη (19^ος -20^ος αἰ.).

Γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα ἡ ἁγιογραφία μένει στὴ σκιά, παραγκωνίζεται ὡς μὴ ἔχουσα πέραν τοῦ Θείου νὰ ἐπιδείξῃ ὑψηλὴ τεχνική. Τεχνοτροπίες ἦλθαν, παρῆλθαν, χάθηκαν μαζὶ μὲ τὸν δημιουργὸ τους, ἡ ἁγιογραφία ἔλαμπε καὶ μέσα στὴ σκιά της, ἔως ὅτου καὶ οἱ δῆθεν μὴ βλέποντες ἀναγκάστηκαν νὰ παραδεχθοῦν τὴν θαυμαστὴ τεχνικὴ τῶν ἔργων της.



Ἡ ἐκκλησία μας ἀγκάλιασε τὴν ἁγιογραφία κ’ ἔδωσε ἀνέκαθεν μεγάλη σημασία στὴν τέχνη αὐτή, τὴν ὁποία θεωρεῖ ἔργο ἱερό, τοὺς δὲ  ἀσχολουμένους μ’ αὐτὴ τοὺς ἀποκαλεῖ διακόνους της καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος ἱσοτίμους τῶν Εὐαγγελιστῶν. Ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης  γράφει γιὰ κάποια εἰκόνα τῆς θυσίας τοῦ Ἀβραάμ: «εἶδον πολλάκις ἐπὶ γραφῆς εἰκόνα τοῦ πάθους καὶ οὔκ ἀδακρυτὶ τὴν θέαν παρῆλθον, ἐναργῶς ( = σαφῶς, εὐκρινῶς ) τῆς τέχνης ὑπ’ὄψιν ἀγούσης τὴν ἱστορίαν» . Ἐπίσης ἀναφέρει : «ζωγραφία σιωπῶσα ἐν τοίχῳ, λαλεῖ πλείονα καὶ ὠφελιμώτερα» . Κατὰ τὴν παράδοση, πρῶτος Ἁγιογράφος ὑπῆρξε ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, ὁ ὁποῖος ἐζωγράφισε τὴν Παναγία καὶ τοὺς Ἀποστόλους Πέτρο καὶ Παῦλο, κατ’ ἄλλους καὶ τὸν Ἰησοῦ.



Συνεχίζεται...