ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

κείμενο τὴς Μαριάννας Ἐλευθερίου

Β΄ μέρος


Ἡ β.μ. ἔχει σχεδὸν ταυτιστεῖ μὲ τὴν θρησκευτικὴ ἔκφραση. Ἡ ἀλήθεια εἶναι πὼς στὴν ἐξέλιξη τῆς μουσικῆς, ὅλες τὶς ἐποχές, πρῶτον κυριαρχεῖ ὁ θρησκευτικὸς χαρακτῆρας κ’ ἔπειτα καλλιεργεῖται ἡ κοσμικὴ μουσική. Τὸ ἴδιο συνέβη καὶ στὸ Βυζάντιο. Ὅσο, ὅμως, κι ἂν ὁ Χριστιανισμὸς ἀποτελεῖ βασικὸ ἄξονα τῆς ζωῆς στὴν αὐτοκρατορία, καὶ πηγὴ ἐμπνεύσεως καὶ προορισμὸ γιὰ τὴ μουσικὴ δημιουργία, τὴν ἐξωεκκλησιαστικὴ καθημερινότητα ἐξωραϊζει ἡ ἴδια μουσική, μ’ἄλλο ὕφος. Ἔτσι, μποροῦμε ν’ἀναφέρωμε ἐνδεικτικῶς κατηγορίες κοσμικῶν μελῶν:

Στο Παλάτιο καὶ στὸν Ἱππόδρομο, συνοδείᾳ ἑνὸς ἀεροφώνου ὀργάνου, ψάλλονται τὰ ἄκτα καὶ τὰ ἱαμβεῖα, οἱ εὐφημισμοὶ τῶν αὐτοκρατόρων.
Στὰ συμπόσια, κυρίως τῶν ἀνωτέρων κοινωνικῶν τάξεων, ἐπιζεῖ ἡ ἀρχαιοελληνικὴ συνήθεια νὰ καλοῦνται μῖμοι καὶ μουσικοὶ πρὸς τέρψιν τῶν συνδαιτημόνων. Τὰ μέλη ποὺ ἀκούγονταν τότε, συμποτικὰ λεγόμενα, συμπεριελάμβαναν συχνὰ καὶ κρατήματα, φωνητικὰ καὶ ὀργανικά.
Ἄλλη κατηγορία ἀποτελοῦν τὰ θρηνητικὰ μέλη. Ξεχωριστὴ θέση ἀνάμεσά τους κατέχουν τὰ μοιρολόγια (ἢ μυρολόγια, μύρομαι=χύνω δάκρυα, θρηνῶ), μὲ ἀδιάλειπτη παρουσία μεταξὺ τῶν ἐπικηδείων ἐθίμων ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ὡς τὶς μέρες μας (κυρίως στη Μάνη), ὅμως θρῆνοι ἀναφέρονται καὶ σὲ πολεμικὲς ἥττες, ἁλώσεις πόλεων, ἀποχωρισμοὺς ἀγαπημένων.
Οἱ παραλογὲς ἢ παραλλαγές, ποὺ ὀφείλουν τὴν ὀνομασία τους ἢ στὸ παράλογο, μὲ ὑπερφυσικὰ στοιχεῖα πολλὲς φορὲς θέμα τους, ἢ στὴν εὐρεῖα διάδοσή τους, μὲ παραλλαγές, ἀκόμη καὶ σὲ γειτονικοὺς λαοὺς, ἤ, κατ’ἄλλους στὴν ἀρχαία «παρακαταλογή» , εἶδος ἐμμελοῦς ἀπαγγελίας, ἀνήκουν ἐπίσης στὴν κοσμικὴ βυζαντινὴ μουσική. Συχνὰ τὰ θέματά τους ἐμπνέονται ἀπὸ (ἢ παραλλάσσουν) ὑποθέσεις ἀρχαίων ἑλληνικῶν δραμάτων ἢ μύθων.
Ἐκ τῶν πρώτων δειγμάτων τῆς νεοελληνικῆς γραμματείας εἶναι τὰ ἀκριτικὰ τραγούδια, ποὺ πρωτακούγονται ἀπ’τὰ τέλη τοῦ 8^ου αἰ. Περιγράφουν τὶς νίκες καὶ τὸν ἡρωϊκὸ χαρακτῆρα τῶν Ἀκριτῶν, φυλάκων τῶν ἀνατολικῶν συνόρων τῆς Αὐτοκρατορίας, μὲ ἐπικὸ τρόπο. Σπάνια περιέχουν ἱστορικὰ στοιχεῖα, κυρίως προβάλλουν τὸ ἰδεῶδες τοῦ νέου, κραταιοῦ, περιβεβλημένου θρυλικὴ αἴγλη ἥρωος.
Φυσικὰ ἡ μουσικὴ ἐπενδύει τὰ γεγονότα καὶ τὶς δραστηριότητες ὁλης τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, ἔτσι ἔχομε, ἐπιπλέον, τραγούδια συνδεδεμένα μὲ τὶς ἐργασίες, τὶς χαρές (ξεχωρίζουν τὰ ἐρωτικὰ καὶ τὰ γαμήλια τραγούδια), τὶς ἑορτές (π. χ. κάλαντα) κ.ο.κ. 

 


τέλος Β΄ μέρους