Χορὸς Μαρτύρων, Ὁδηγήτρια, Μυστρᾶς

Μεγάλα καὶ πασίγνωστα κέντρα μελέτης καὶ θαυμασμοῦ τῆς  Βυζαντινῆς ἁγιογραφίας σήμερα: ὁ Μυστρᾶς, τὰ Μετέωρα, τὸ Ἅγιο ὄρος, ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ Μονὴ Ἁγ. Ἰωάννου στὴν Πἀτμο,  το Σινά,  ἡ Κωνσταντινούπολη μὲ τὴν Ἁγιὰ-Σοφιά, τὴ Μονὴ τῆς Χώρας, τὴν Παναγία Παμμακάριστο κ. ἄ., ἡ  Μονὴ Ὁσίου Λουκᾶ στὴ Βοιωτία, ἡ Μονὴ Δαφνίου στὴν Ἀττική (ἐκτενέστερα θ’ ἀναφερθοῦμε στὸ κεφάλαιο γιὰ τὰ ψηφιδωτά), ἡ  Νέα Μονὴ Χίου, ἡ Κύπρος (Μονὴ Ἁγ. Νεοφύτου κ. ἄ.), ἡ Καππαδοκία, ὁ Ἅγ. Παντελεήμων στὸ Νέζερι τῆς Γιουγκοσλαβίας, ἡ Ἁγ. Σοφία στὴν Ἀχρίδα (ἢ Ὀχρίδα), ἡ Ἁγ. Σοφία Κιέβου, ἡ Μεταμόρφωση στὸ Νόβγκοροντ, ὁ Ἅγ. Μάρκος Βενετίας, τὸ Παλέρμο μὲ τὴν Καπέλλα Παλατίνα (Παλατιανὸ Παρεκκλήσιο), τὴ Μαρτοράνα, τὴ Μητρόπολη τοῦ Μονρεάλε, ἡ Ραβέννα μὲ τοὺς Ναοὺς τοῦ Ἁγ. Βιταλίου, τοῦ Ἁγ. Φραγκίσκου, τοῦ Ἁγ. Ἀπολλιναρίου κ.ἄ.,  Ναοὶ τῆς Σερβίας (π. χ. Μιλέσεβα, Ἅγιοι Ἀπόστολοι στὸ Πὲτς), τῆς Βουλγαρίας (π. χ. στὴ Μπογιάνα, στὸ Πογάνοβο). Μὰ δὲ σημαίνει πὼς ἐδῶ τὰ καταγράψαμε ὅλα. Ἴχνη, ἐξάλλου, τῆς βυζαντινῆς εἰκονογραφίας, ἀνακαλύπτομε σὲ μεγάλο γεωγραφικὸ εὔρος, ἀπὸ τὴ Γερμανία ὡς τὴ Συρία. Ἔφθασαν ἐκεῖ εἴτε σὰν παραγγελίες ἀπὸ τὰ βυζαντινὰ ἐργαστήρια, εἴτε ἀπὸ τεχνῖτες βυζαντινοὺς ποὺ ἐκλήθησαν νὰ διακοσμήσουν ἐπιτόπου τοὺς Ναούς.

Ἁγιογράφων τὰ ὀνόματα ἀπὸ τοὺς πρώτους αἰῶνες δὲν ἔχουν διασωθεῖ. Ἡ ἀντίληψη πὼς ὁ καλλιτέχνης καθοδηγεῖται ἀπὸ τὸ Θεῖο, ἄρα ἡ εἰκόνα δὲν εἶναι ἀποκλειστικὰ δικό του ἔργο, καὶ ἡ ἀπὸ κοινοῦ δημιουργία στὰ ἐργαστήρια, εἶχαν ἀποτέλεσμα νὰ μὴν ὑπογράφονται ἀρχικὰ οἱ εἰκόνες. Ἀργότερα, ὑπὸ τὴν αὐτὴ ἀντίληψη, καθιερώνεται ἡ ὑπογραφὴ μὲ τὸν τύπο «χεὶρ τοῦ … (δεῖνα) ἐποίει» ἢ παραλλαγές του.  Ἔτσι, γνωρίζομε ὀνόματα ἁγιογράφων ποὺ ἔζησαν κυρίως μετὰ τὸν 14^ο αἰ., ἐνδεικτικῶς ἀναφέρομε:  Θεοφάνης ὁ Ἕλλην 14^ος αἰ., Ἀντρέι Ρουμπλιώφ 15^ος αἰ., μεταβυζαντινοί:   Ἄγγελος,  Παλλαδᾶς, οἱ Μόσχοι (οἰκογένεια Πελοποννησίων ἁγιογράφων), Φράγκος Κατελᾶνος ἐκ Θηβῶν, Ἀνδρέας Ῥίτζος, Ἀνδρέας Παβίας,  Τσαγκαρόλας, Μιχαὴλ Δαμασκηνός, Ἐμμανουὴλ Τζάνες, Γεώργιος Κλότζας, Θεόδωρος Πουλάκης, Ἠλίας Μόσκος,  Ὕπατος ὁ Πελοποννήσιος,  Γεώργιος Μᾶρκος ἐξ Ἄργους,  Διονύσιος ἐκ  Φουρνῶν Ἀγράφων. Τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος: Παρθένης (πρῶτος ἔσπασε τη δυτική τεχνοτροπία, και μαζί του και ὁ Γουναρόπουλος πλησίασαν ἀρκετά τη Βυζαντινή τεχνοτροπία),  Δ. Πελεκάσης, Ν. Στρατούλης, Δ. Κάφης, Π. Ζωγράφος, Γ. Γλιάτας, Ἰ. Τερζῆς, Σ. Παπαλουκᾶς,  Ἀ. Ἀστεριάδης, Φ. Ζαχαρίου, Ἀ. Λουκίδης (μὲ ὕφος ἰδιαίτερο καὶ περίτεχνα ἔργα), Γ. Μάλαμας (παρουσιάζει τὴν γνήσια βυζαντινὴ τεχνικὴ ἀναδεικνύοντας ταυτόχρονα τὴν ἀφηγηματική της δύναμη σὲ μεγαλοπρεπεῖς συνθέσεις), Σπ.  Βασιλείου (οἱ μοναδικὲς τοιχογραφίες του κοσμοῦν τὸν Ἅγ. Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη καὶ τὸ τέμπλο στὸ ἐκκλησάκι τοῦ Ευαγγελισμοῦ). Ὁ Φώτης Κόντογλου (1895—1965) ἐργάσθηκε μὲ ζῆλο καὶ πάθος, ὑπομονὴ κ’ ἐπιμονή, γιὰ τὴν ἐπαναφορὰ καὶ διάδοση τῆς καθαρὰ Βυζαντινῆς Ἁγιογραφίας. Μελετηταί του εἴμαστε ὅλοι σχεδὸν οἱ μετέπειτα ἀγιογράφοι.

                                          Μέγας Ἀλέξανδρος, σχέδιο τοῦ Κόντολγου

Συνεχίζεται...