ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Α΄ μέρος



Τὸ κείμενο συνέταξε ἡ Μαριάννα Ἐλευθερίου, διπλωματοῦχος βυζαντινῆς μουσικῆς καὶ ἱεροψάλτις



Τὸ παρελθόν, προορισμὸς ἐπιστημονικῶν ἐρευνῶν καὶ φανταστικῶν περιπλανήσεων, μὲ γενναιοδωρία μᾶς ἀποκαλύπτει τὰ μυστικά του, ὅταν τὰ ἀναζητήσωμε μὲ τὴν ἁφὴ καὶ τὴν ὅραση. Ἀλλὰ τὴν ἀκοὴ τὴν κρατᾷ μὲ πεῖσμα ἀνικανοποίητη. Τὶς μελωδίες καὶ τὶς ὁμιλίες τῶν παλαιῶν πολιτισμῶν τὶς προσεγγίζομε μὲ ὑποθέσεις, ὄχι μὲ βεβαιότητα. Μιὰ μουσική, ὅμως, δραπετεύει ἀπ’τὴν αὐστηρά του ἐπίβλεψη καὶ φθάνοντας ὡς ἑμᾶς, μᾶς προσκαλεῖ σ’ἕνα ταξίδι στὸν χρόνο, πάνω στὰ φτερά της. Μιὰ μουσικὴ ποὺ ἐγεννήθη σὲ ἀρχαίους αἰῶνες, ἀνεπτύχθη, μετεμορφώθη, ἐζυμώθη στὸν χῶρο καὶ στὸν χρόνο καὶ διετηρήθη ὡς σήμερα, μνημεῖο ζωντανό, σαν τραγουδι: ἡ Βυζαντινὴ μουσική (β. μ.). Θρησκευτικὴ κ’ ἑλληνική, μὰ ὄχι μόνο, μυστηριώδης στὴ γραφὴ καὶ στὸ ἄκουσμά της, μᾶς διηγεῖται γλαφυρῶς τὴν ἱστορία τῶν ἤχων, τῶν σκέψεων, τῶν ἀναγκῶν μιᾶς εὐρεῖας περιοχῆς καὶ περιόδου, τῆς βυζαντινῆς.



Σὲ τόσο μεγάλη γεωγραφικὴ ἔκταση, ὅση κάλυπτε ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, μὲ τὶς διάφορες φυλὲς κι ἐθνότητες ποὺ τὴν κατοικοῦσαν, δὲ μποροῦμε νὰ μιλήσωμε γιὰ μονόπλευρη ἐμφάνιση ἢ ἐξέλιξη ἑνὸς φαινομένου. Ἡ καταγωγή, ἑπομένως, τῆς β. μ., θ’ἀναζητηθῇ στὴ μουσικὴ παράδοση τῶν πολιτισμῶν τῆς, ἀνατολικῆς κυρίως, Μεσογείου.



Τὸ ἐνδεχόμενο ἑβραϊκῆς καταγωγῆς ποὺ ἔχει προταθεῖ, ἀφοῦ κοιτὶς τοῦ Χριστιανισμοῦ μὲ τὸν ὁποῖο ἄῤῥηκτα συνδέεται ἡ β. μ., εἶναι ἡ ἰουδαϊκὴ γῆ, δὲ στηρίζεται ἐπαρκῶς. Ἀπὸ τὸν 3^ο π.Χ. αἰ. εἶχε ἀρχίσει ἡ μετάφραση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης στὴν ἑλληνιστικὴ κοινὴ γλῶσσα, για νὰ μποροῦν νὰ τὴ μελετοῦν οἱ Ἰουδαῖοι τῆς διασπορᾶς, ποὺ εἶχαν ἐγκαταλείψει τὴν γλῶσσα τῶν προγόνων τους. Ἰουδαῖοι συγγραφεῖς χρησιμοποιοῦν πλέον τὴν ἑλληνική. Ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς ἀναφέρει ὁμοιότητα τῆς ἑβραϊκῆς φωνητικῆς μουσικῆς μὲ τὸν ἑλληνικὸ Δώριο τρόπο. Ὁ Πλούταρχος, πάλι, μᾶς πληροφορεῖ «καὶ Περσῶν καὶ Σωσιανῶν καὶ Γεδρωσίων παῖδες, τὰς Εὐριπίδου καὶ Σοφοκλέους τραγῳδίας ἦδον». Δηλαδή, ὁ ἑβραϊκὸς πολιτισμὸς ἔχει ἤδη ἐξασθενήσει πρὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐπικυριαρχεῖ ὁ ἑλληνικός.



Ἡ πρόταση περὶ καταγωγῆς ἀπὸ τῆν ῥωμαϊκὴ μουσική, δὲν ἔχει σταθερότερες βάσεις. Οἱ Ῥωμαῖοι προσέφεραν στὴν αὐτοκρατορία ποὺ ἵδρυσαν, ἡ ὁποῖα ἐξελισσομένη ἔγινε ἡ Βυζαντινή, τὴν ὑποδειγματικὴ διοικητικὴ καὶ στρατιωτικὴ ὀργάνωση. Οἱ Ἕλληνες ἔδωσαν, ὅπως καὶ οἱ Ῥωμαῖοι παρεδέχθησαν, τὰ ἐπιτεύγματά τους στὴν ἐπιστήμη καὶ στὴν τέχνη. Εἰδικῶς γιὰ τὸ θέμα μας ἡ μουσική, ἔγινε ἀντικείμενο μελέτης ἀκόμη καὶ αὐτοκρατόρων, οἱ ὁποῖοι τὴν προστάτευαν καὶ καλοῦσαν Ἕλληνες μουσικοὺς στὶς ἐκδηλώσεις τους. Ἀργότερα ἡ ῥωμαϊκὴ μουσικὴ ἀναπτύσσεται, μὰ φέρει ἀνεξάλειπτες τὶς ἑλληνικὲς ἐπιδράσεις.

Ἡ ἑλληνικὴ τέχνη, ποὺ ἔχει ταξιδέψει ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ὡς τὰ παράλια τῆς Βορείου Ἀφρικῆς κι ὡς τὴν καρδιὰ τῆς Ἀσίας, ἐζυμώθη μὲ τοὺς πολιτισμοὺς τῶν γηγενῶν καὶ δὲν ἀφωμοιώθη, ἀλλ’ ὑπερίσχυσε. Ἔτσι, ὅταν οἱ περιστάσεις ὁδηγοῦν στὴν ἐμφάνιση μιᾶς νέας μουσικῆς ἐκφράσεως, ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ μουσικὴ τροφοδοτεῖ μὲ τ’ ἀπαραίτητα συστατικά, οὐσιαστικῶς ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ ἐξελίσσεται σὲ βυζαντινή. Στοιχεῖα ῥωμαϊκά, ἑβραϊκά, ἀνατολικὰ καὶ ἄλλα, ἀσφαλῶς ὑπάρχουν, σὲ μιὰ μουσικὴ μὲ τέτοια γεωγραφικὴ καὶ χρονικὴ ἐξάπλωση. Μὰ οἱ καταβολὲς εὐρίσκονται στὴν ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα.



Τέλος α΄ μέρους