ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Μιὰ ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες ἑορτὲς τῆς Ὀρθοδοξίας δεσπόζει τοῦ Αὐγούστου, ἴσως καὶ ὅλου τοῦ καλοκαιριοῦ,  ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Ἡ Μητέρα τῆς ζωῆς μετέστη πρὸς τὴν ζωή. Τὸ γεγονὸς  ἐξύμνησαν μὲ τὶς ᾠδές τους οἱ λαμπρότεροι ἐκκλησιαστικοὶ ποιητὲς καὶ μελῳδοί, τὸ ἐξύμνησαν ἐπίσης οἱ μεγαλύτεροι ἁγιογράφοι, προσφέροντας τὴ λεπτότερη τέχνη τους γιὰ νὰ ἱστορίσουν εἰκόνες ποὺ τὸ ἀποδίδουν.

Θὰ παραθέσω μιὰ εἰκόνα τῆς Κοίμησης, ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα ἀπὸ τὰ καλλίτερα τῆς τέχνης, ποὺ φιλοτέχνησε ὁ Θεοφάνης ὁ Κρής, καὶ θὰ κάνω τὴν ἀνάλυσή της, γιὰ νὰ ξέρομε τί βλέπομε καὶ τί προσκυνοῦμε.

Τὸ κέντρο τῆς σύνθεσης καταλαμβάνει  ἡ νεκρικὴ κλίνη μὲ κόκκινο χρυσοκεντημένο σεντόνι καὶ πάνω της τὴν Παναγία μὲ σταυρωμένα χέρια. Μπροστὰ ἀπὸ τὴν κλίνη βρίσκεται κηροπήγιο μὲ ἀναμμένη λαμπάδα (σὲ μετέπειτα συνθέσεις συναντᾶμε δύο λαμπάδες) καὶ πίσω της ἀκριβῶς εἰκονίζεται ὁ Χριστός, σὲ μεγαλοπρεπὴ στάση, νὰ κρατᾷ τὴν ὁλόλευκη ψυχὴ τῆς Παναγίας, μὲ μορφὴ σπαργανωμένου βρέφους σύμφωνα καὶ μὲ τὸν ὕμνο: ‘’καὶ Σὺ Ὑιὲ καὶ Θεέ μου παράλαβέ μου τὸ πνεῦμα’’ (τὸ λευκὸ συμβολίζει τὴν καθαρότητα, τὴν ἀγνότητα).

Ὁ Χριστὸς περιβάλλεται ἀπὸ δόξα (ἐλλειψοειδὲς σχῆμα σὲ χρωματικοὺς τόνους τοῦ κυανοπράσινου), μέσα στὴν ὁποία εἰκονίζονται Ἄγγελοι, στὸ ἴδιο χρῶμα μ’αὐτήν, ποὺ παραστέκουν μ’ εὐλάβεια.

Γύρω ἀπὸ τὴν κλίνη ἔχουν συναχθῆ οἱ Ἀπόστολοι ποὺ ἔφθασαν ‘’ἐκ περάτων’’,  μὲ τὸν Ἀπόστολο Πέτρο νὰ θυμιάζῃ στὴν κεφαλή, ἐνῶ στὰ πόδια προσεύχεται ὁ Παῦλος. Τρεῖς Ἱεράρχες  μὲ τὰ ἄμφιά τους παρίστανται, κρατῶντας ἀνοιχτὰ βιβλία: ὁ  Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγείτης, ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος καὶ ὁ ἍγιοςἹερόθεος (κατ’ἄλλους ὁ Ἅγιος Τιμόθεος). Στὸ βάθος γυναῖκες, οἰκεῖες τῆς Παναγίας, ποὺ συντηροῦσε καὶ προστάτευε, θρηνοῦν.

Στὸ ἄνω μέρος τῆς εἰκόνας, ἀνοιχτὲς οἱ πύλες τοῦ οὐρανοῦ καὶ δυὸ Ἄγγελοι ἕτοιμοι νὰ ὑποδεχτοῦν τὴν ψυχὴ τῆς Παναγίας.

                                              ἡ Κοίμηση, ἔργο τοῦ Δ. Θεοτοκόπουλου
                                              

Σὲ ἄλλες συνθέσεις, θὰ δοῦμε μέσα σὲ νεφέλες ὁμαδικὰ ἢ μεμονωμένα, νὰ φθάνουν ‘’ἐκ περάτων ‘’ οἱ Ἀπόστολοι. Σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, ἐνῶ ἦταν διεσπαρμένοι στὸν κόσμο καὶ κήρυτταν τὸ Εὐαγγέλιο, ἀρπάγησαν ἀπὸ νεφέλες, ποὺ τοὺς μετέφεραν κοντὰ στὴν Παναγία, ἀπὸ τὴν ὁποία πληροφορήθηκαν τὴν ἐπικείμενη Κοίμησή Της. Ἐπίσης, κάποιες φορὲς εἰκονίζεται  ἡ σκηνὴ ὅπου  Ἄγγελος Κυρίου  φθάνει καὶ κόβει τὰ χέρια τοῦ ἀσεβῆ Ἰεφωνία, ποὺ θέλησε ν’ ἀνατρέψῃ τὸ σκήνωμα (ἄρα δὲν προσκυνᾶμε τὰ κομμένα χέρια, τὸ ἀναφέρω γιατὶ τὸ ἔχω δεῖ νὰ γίνεται).

Στὴν εἰκόνα ποὺ βλέπομε οἱ Ἀπόστολοι εἶναι ἕνδεκα (11), ἀπουσιάζει ὁ Θωμᾶς. Κατὰ θεία οἰκονομία δὲν ἦταν παρὼν στὴν Κοίμηση, ἔτσι ἔγινε ἀφορμὴ νὰ πιστοποιηθῇ ἡ Μετάσταση τῆς Θεοτόκου.Ὅταν,  φθάνοντας μετὰ τριήμερο στὴ Γεθσημανῆ, γιὰ νὰ προσκυνήσῃ καὶ αὐτὸς τὸ σῶμα τῆς Παναγίας, ἄνοιξαν οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι τὸν τάφο, τὸν βρῆκαν κενὸ σώματος.

Ἔτσι ἀπέδωσε ὁ ἁγιογράφος τὴν σύνθεση τῆς Κοίμησης τῆς Θεοτόκου. Θὰ βροῦμε  μικρὲς παραλλαγὲς  ἴσως σὲ διαφορετικὲς χρονικὲς περιόδους  καὶ περιοχὲς καταγωγῆς τοῦ καλλιτέχνη, ἀλλὰ στὶς γενικές του γραμμὲς τὸ θέμα ἀναλλοίωτο.