ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

F’ μέρος

Κείμενο τῆς Μαριάννας Ἐλευθερίου

Τὸ τροπάριο, τὸ κοντάκιο καὶ ὁ κανὼν εἶναι οἱ τρεῖς καρποὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως, ἡ ὁποία ὡς τὸν 11^ο αἰ. ἀνθεῖ. Στὸ ἑξῆς, θὰ προστεθοῦν ὕμνοι ποὺ ἀνήκουν σὲ κάποιο ἀπ’ τὰ εἴδη αὐτά, γιὰ νὰ ἐγκωμιασθοῦν νέοι Ἅγιοι. Καινούργιες ὑμνογραφικὲς μορφὲς δὲν θὰ ἐμφανισθοῦν, μὲ ἐξαίρεση τὰ ἐγκώμια τοῦ Ἐπιταφίου, ποὺ εἰσάγονται στὴν λατρεία τὸν 15^ο -16^ο αἰ., καὶ τῶν ὁποίων ἀγνοεῖται ὁ δημιουργός. Οἱ ἐκκλησιαστικὲς ἀκολουθίες ἔχουν συμπληρωθῆ, οἱ θρησκευτικὲς ἀναστατώσεις ἔχουν κοπάσει, ἡ ὀρθόδοξη θεολογία ἔχει ἀποσαφηνισθῆ, ἑπομένως οἱ αἰτίες ποὺ παρακινοῦσαν σὲ δημιουργικὴ ἔξαρση ἔχουν ἐκλείψει.

Στὸ ἀμιγῶς μουσικὸ σκέλος, οἱ ὕμνοι διακρίνονται βάσει τοῦ ἤχου στὸν ὁποῖον ἀνήκουν, δηλ. μὲ κριτήριο συγκεκριμένα στοιχεῖα τῆς μελῳδίας τους, καὶ βάσει τοῦ εἴδους μέλους στὸ ὁποῖο κατατάσσονται.

          Εἴδη μελῶν στὴν ἐκκλησιαστικὴ β. μ. ὑπάρχουν τρία: τὰ εἱρμολογικά, τὰ στιχηραρικά, τὰ παπαδικά.

               Στὰ εἱρμολογικὰ ἀνήκουν οἱ ὕμνοι τῶν ὁποίων κάθε συλλαβὴ ἀποδίδεται μὲ ἕναν φθόγγο (σπανιώτερα δύο), διαρκείας ἑνὸς χρόνου.  Δηλαδή, γιὰ παράδειγμα, ἄν ἀπαγγείλλωμε συλλαβιστά, ἀντὶ νὰ ψάλλωμε, τὸ «Κύριε, ἐκέκραξα» σὲ εἱρμολογικὸ μέλος, θὰ ἔχωμε αὐτὸ τὸ ἀποτέλεσμα: «Κυ-ρι-ε-ε-κε-κρα-ξα-προς-Σε-ει-σα-κου-σο-ον-μου … ». Ἡ ὀνομασία ὀφείλεται στοὺς εἱρμοὺς τῶν κανόνων, οἱ ὁποῖοι συνήθως ψάλλονται μ’αὑτὸν τὸν τρόπο. Σύντομες δοξολογίες, διάφορα τροπάρια (ἀπολυτίκια, καθίσματα, κ. ἄ.) ἀνήκουν ἐπίσης στὸ εἶδος αὐτό.

    παρτιτούρα σύντομης Δοξολογίας, μελοποιημένης ἀπ'τὸν Μανουὴλ Πρωτοψάλτη               

               Στιχηραρικά (ὀνομάστηκαν ἔτσι ἀπὸ τοὺς στίχους οἱ ὁποῖοι προτάσσονται συνήθως αὐτῶν τῶν μελῶν) λέγονται τὰ μέλη τῶν ὁποίων οἱ συλλαβὲς ἐκτείνονται σὲ δύο ὡς πέντε, περίπου, φθόγγους. Τὸ  «Κύριε, ἐκέκραξα» ἀπ’ τὸ προηγούμενο παράδειγμα, τώρα θὰ ἔχῃ ὡς ἑξῆς: «Κυ-υ-υ-υ-ρι-ι-ι-ι-εε-ε-κε-ε-κρα-α-ξα-προ-ος-Σε-ε-ει-σα-α-κου-ου-σο-ο-ο-ον-μου-ου …». Διαρκοῦν περισσότερο ἀπ’ὁσο τὰ εἱρμολογικὰ καὶ εἶναι μελῳδικῶς πιὸ σύνθετα. Δοξαστικά, ἀργὰ κεκραγάρια, ἀργὲς δοξολογίες κ. ἄ. ψάλλονται ἔτσι (κυρίως σὲ πιὸ πανηγυρικὲς κ’ ἐπίσημες ἀκολουθίες).

               Στὰ παπαδικὰ μέλη κάθε συλλαβὴ ψάλλεται μὲ ὁλόκληρη μουσικὴ φράση. Ὠνομάστηκαν παπαδικά, ἐπειδὴ κατὰ τὴν διάρκειά τους ὁ ἱερέας τελεῖ σημαντικὲς λειτουργικὲς πράξεις. Γι’αὐτὸν τὸν λόγο, παρ’ ὅτι ὁ ὕμνος τους εἶναι μικρὸς σὲ ἔκταση, κάποτε καὶ μόνο μιὰ πρόταση, διαρκοῦν περίπου 5 ὡς καὶ 15 λεπτά. Ἡ μελῳδία τους, ἀργὴ καὶ πεπικοιλμένη, ἀπαιτεῖ ἀρκετὲς γνώσεις γιὰ τὴν ἑρμηνεία τους, κατατάσσοντας πολλὰ ἐξ αὐτῶν στὰ δυσκολώτερα μουσικὰ κείμενα. Τέτοια μέλη εἶναι τὰ «Χερουβικά», τὰ «Κοινωνικὰ» κ. ἄ.

              παρτιτούρα Χερουβικοῦ, μελοποιημένου ἀπὸ τὸν Θεόδωρο Φωκαέα

τέλος F’ μέρους