ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Γ' μέρος
κείμενο τῆς Μαριάννας Ἐλευθερίου



Πεδίο ἀναπτύξεως τῆς β. μ. ὡς πρὸς τὴ θεωρία, τὴν πράξη, τὴ μορφὴ καὶ τὰ εἴδη τῶν μελῶν, στάθηκε κυρίως ὁ ἐκκλησιαστικὸς χῶρος. Ἄνθρωποι ποὺ ὑπηρετοῦσαν τὸν Χριστιανισμὸ ἀπὸ θέσεις ἱερατικές ἢ μοναστικές, ἢ μὲ μεγάλη θεολογικὴ καὶ μουσικὴ κατάρτιση, εὐθύνονται γιὰ τὴ διαμόρφωση, συστηματοποίηση καὶ ἔκφρασή της καὶ ὁ χριστιανικὸς ναὸς συνιστᾷ τὸ κατεξοχὴν «σπίτι» της. Ἡ χρήση της μουσικῆς στὴ λατρεία εἶναι παλαιὰ ὅσο ἡ ἀνθρώπινη ἱστορία. Ἡ σύνδεση τῆς β. μ. μὲ τὴν Ἀνατολικὴ Ὀρθόδοξο Χριστιανικὴ Ἐκκλησία ἔγινε ἐξαιτίας τῆς, σὲ μεγάλο βαθμό, χρονικῆς και τοπικῆς τους συμπτώσεως.



Ἐπειδὴ ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ ὑφίσταται σὲ ἄῤῥηκτη ἑνότητα μὲ τὸν λόγο, καὶ τουλάχιστον μέχρι τὸν 8^ο αἰ. ὁ ὑμνογράφος κι ὁ μελῳδὸς ταυτίζονται, ἡ ἀναφορὰ στὴ μορφὴ συνθέσεων β. μ. περιέχει καὶ στοιχεῖα ὑμνολογίας. Πρῶτος τύπος ὕμνων, τὰ τροπάρια, λειτουργικὰ ἀσμάτια ψαλλόμενα κατὰ ὁρισμένο τρόπο, δηλ. πάνω σὲ γνωστὸ μελωδικὸ πρότυπο. Πρωτοεμφανίζονται τὸν 4^ο -5^ο αἰ., καὶ άρχαιότεροι ποιητὲς ἀναφέρονται οἱ Ἄνθιμος καὶ Τιμοκλῆς, τῶν ὁποίων δὲ διεσώθησαν ἔργα. Εἶναι πεζά, μὲ ρυθμικὸ σύστημα ἄλλοτε τονικό, ἤ, σπανιώτερα, προσδῳδιακό, ἀρχαῖο ποὺ βαθμηδὸν εἶχε ἐκτοπιστεῖ ἀπ’τὸ τονικό.

 Διακρίνονται:

• κατὰ τὴ μελῳδία σὲ ἰδιόμελα (ἔχοντα ἴδιον μέλος, δηλ. δικὴ τους, μοναδικὴ μελωδία), αὐτόμελα, ἔχοντα μέλος πρότυπο τὸ ὁποῖο ἀκολουθοῦν καὶ ἄλλα, τὰ λεγόμενα προσόμοια, καθότι μελωδικῶς προσομοιάζουν στὰ αὐτόμελα,
  
• κατὰ τὸ περιεχόμενο σὲ Τριαδικά, Θεοτοκία, Σταυροθεοτοκία, Μαρτυρικά, ἀναστάσιμα, νεκρώσιμα, εὐλογητάρια, ἐξαποστειλάρια, φωταγωγικὰ κ. ἄ., ἀπὸ τὸ πρόσωπο ἢ τὸ γεγονὸς στὸ ὁποῖο ἀναφέρονται,
  

• κατὰ τὴ θέση τους στὴν ἀκολουθία ἢ τὴν ὥρα τῆς ἡμέρας κατὰ τὴν ὁποια ψάλλονται σὲ ἐωθινά, ἀπολυτίκια (πρὸ τῆς ἀπολύσεως, δηλ. τῆς λήξεως τῆς ἀκολουθίας) κ. ἄ.,
  

• κατὰ τὸ ἄν καὶ ποῖος στίχος προτάσσεται αὐτῶν σὲ στηχηρά, ἀπόστιχα, δοξαστικά.
  

τέλος γ΄ μέρους