ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

α' μέρος
Ἡ εἰκόνα τῆς Μεταμορφώσεως, πρωτοεμφανίζεται κατὰ τὰ τέλη τοῦ 6ου αἰ., ἀκολουθεῖ τὴν εὐαγγελικὴ διήγηση τοῦ γεγονότος καὶ ὡς σύνθεση εἶναι ἁπλή, ἀλλὰ μὲ πυκνὸ θεολογικὸ περιεχόμενο.

Στὸ ἄνω μέρο, κεντρικά, δεσπόζει ἡ μορφὴ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Εὐθυτενῆς, πατᾶ στὴν κορυφὴ βραχώδους ὄρους (στὴν βυζαντινὴ ἁγιογραφία ἔτσι ἀποδίδονται τὰ ὄρη), τὰ ἱμάτιά Του φαίνονται κατάλευκα, μὲ τὸ δεξὶ χέρι εὐλογεῖ καὶ μὲ τὸ ἀριστερὸ κρατᾶ τυλιγμένο ειλητάριο. Τὸ ὄρος, σύμφωνα μὲ τοὺς ἀρχαιότερους Χριστιανοὺς συγγραφεῖς, εἶναι τὸ Θαβὼρ τῆς Γαλιλαίας, ὡστόσο νεώτεροι παραδέχονται τὸ Ἑρμὼν στὴν Καισάρεια τῶν Φιλίππων. Στὰ Εὐαγγέλια δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦ ὄρους, πάντως στίχος ποὺ ψάλλεται κατὰ τὴς ἡμέρα τῆς ἑορτῆς περιλαμβάνει καὶ τὰ δύο:”Θαβὼρ καὶ Ἑρμὼν ἐν τῷ ὀνόματί Σου ἀγαλλιάσονται”. Ἡ χειρονομία τῆς εὐλογίας συμβολίζει τὴν τριαδικότητα τοῦ Θεου καὶ τὶς δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ, ὅταν εἶναι ἑνωμένοι ὁ ἀντίχειρας μὲ τὸν παράμεσο καὶ τὸν μικρό, ἐνῷ ὁ λιχανὸς καὶ ὁ μέσος στέκουν ὄρθιοι τεντωμένοι. Σὲ ἄλλον τύπο εὐλογίας τὰ δάκτυλα συμπλέκονται σχηματίζοντας τὰ γράμματα “IC XC” , Ἰησοῦς Χριστός.

 Τὸ κλειστὸ ειλητάριο συμβολίζει τὸν θεϊκὸ νόμο, τὴν αὐθεντία τοῦ Χριστοῦ. Τὰ ἱμάτιά Του, σύμφωνα μὲ τὴν περιγραφὴ τῶν Εὐαγγελίων, ἔγιναν “λευκὰ ὡς τὸ φῶς”. Ἔτσι καὶ εἰκονίζονται, καθὼς τὸ λευκὸ δηλώνει τὴ λάμψη, τὴ δόξα καὶ τὴν ἁγνότητα. Τὸν Ἰησοῦ περιβάλλει δόξα, ἐλλειψοειδὲς σχῆμα κυανοῦ χρώματος, σκοτεινότερου πρὸς τὸ κέντρο του καὶ ἀνοικτότερου πρὸς τὴν περιφέρεια, σύμβολο τῆς θεϊκῆς Του ἀκτινοβολίας. Ἀπὸ τὸν 14ο αἰ. Καὶ ὕστερα, ὑπάρχουν καὶ δυὸ ἀλλα σχήματα ἐντὸς τῆς δόξης, στὸ ἴδιο μ’αὐτὴ χρῶμα, ποὺ δηλώνουν τὰ ἄλλα δύο πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος.

                           ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ

Δ ΄μέρος

κείμενο τῆς Μαριάννας Ἐλευθερίου

Τὴ μεγαλύτερη λεπτότητα καὶ δυσκολία παρουσιάζει ἡ βαρεία. Σὲ κείμενα γραμμένα μὲ πολυτονικὸ ἔχει καταργηθῆ ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ ‘50 καὶ ἀντικατασταθῆ, χονδροειδῶς, ἀπὸ τὴν ὀξεία. Οἱ συλλαβὲς ποὺ τὴ δέχονται τονίζονται ἀνάλαφρα, ὄχι μὲ τὴν ἔνταση τῆς ὀξείας ἢ τῆς περισπωμένης, δηλ. ἀκούγονται σχεδὸν ἄτονες. Ἔτσι, ὁ “εὐσεβῆς” στόμφος μὲ τὸν ὁποῖο ἀποδίδουν κάποιοι, τὶς λέξεις ποὺ δέχονται βαρεία, εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου λανθασμένη ἀπόδοσή τους. Παραδείγματα πάμπολλα: “ΣΈ ΄ ὑμνοῦμεν, ΣΕ ΄ εὐλογοῦμεν,...”, “...ὁ ΔΕ ΄ βασιλεῦς...”, “...ἐν ΜΕ΄Ν τῷ παρόντι βίῳ...”, “ΣΟΙ΄ παρακατατιθέμεθα...”, “ΜΗ΄ ἀποστρέψῃς...”, “Ἄξιόν ἘΣΤΙ΄Ν...” “...ΘΕΟ΄Ν Λόγον...”, “ΕΥΛΟΓΗΤΟ΄Σ εἶ”. Οἱ λέξεις ποὺ σημειώθηκαν μὲ κεφαλαῖα καὶ ὀξεῖες στὰ παραδείγματα, κανονικὰ προφέρονται ἁπαλά, σχεδὸν ἄτονα, σἄν νὰ εἶναι συλλαβὲς τῆς ἑπομένης λέξεως ποὺ ὀξύνεται ἢ περισπᾶται. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὴ μελῳδία, δηλ. εἶναι τελείως ἀδόκιμο -σὲ μέλη σύντομα- νὰ τονίζωνται, μὲ μουσικὰ μέσα, συλλαβὲς ποὺ δέχονται βαρεία. Τὸ λάθος αὐτὸ γίνεται κυρίως ἀπὸ μουσικοσυνθέτες τοῦ 20οῦ αἰ. καὶ μάλιστα τῶν τελευταίων ἐτῶν, ποὺ ἀγνοοῦν τοὺς γραμματικοὺς κανόνες τῆς ἀρχαίας.

 
Ἂς ἐξετάσωμε τὴ φωνητικὴ συνιστῶσα πιὸ προσεκτικά. Σχεδὸν ἀδύνατη ἡ καλὴ ἄρθρωση ὅταν κάποιος μιλᾷ μὲ στόμα μισόκλειστο καὶ σφιγμένες τὶς γνάθους, ἢ φτάνει στὸ ἄλλο ἄκρο κι ἀνοίγει διάπλατα τὸ στόμα (ὅπως κάνουν μερικὰ μέλη ἐρασιτεχνικῶν χορῳδιῶν). Ὁ κακὸς καὶ ἀφύσικος τρόπος ζωῆς ἐνοχοποιεῖται γιὰ τὴν ἀτροφία πολλῶν μυῶν καὶ τὴν ὑπερένταση νευρικῶν κλάδων. Θαυμάσια ἄσκηση, προθερμαντικὴ γιὰ κάθε χρήση τῆς φωνῆς, εἶναι τὰ βαθιὰ χασμήματα. Συνδυάζουν τὴν καλύτερη ὀξυγόνωση τοῦ σώματος μὲ τὴ διάταση καὶ τόνωση ὅλων τῶν μυῶν ποὺ συμμετέχουν στὴν παραγωγὴ τῆς φωνῆς καὶ στὴν ἐνίσχυσή της ἀπὸ τὸ ἴδιο τὸ σῶμα μας. Επίσης, χαλαρώνουν τὴν πίεση, τὸ “σφίξιμο”, ἀπὸ τὴ βάση τοῦ λαιμοῦ μέχρι τὸν ῥινοφάρυγγα. Ἔτσι, ἡ φωνὴ ἐκφέρεται πιὸ ἀβίαστα καὶ φυσικά. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι εὐχάριστο γιὰ τὸν ἀκροατή, τὰ νοήματα γίνονται περισσότερο εὔληπτα. Ὄφελος ἔχει καὶ ὁ ἀπαγγέλλων, ἀφοῦ ἐπιτυγχάνει τὸν σκοπό του μὲ μεγαλύτερη σωματικὴ ἄνεση.

Συνεχίζεται

                          ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ

Γ ΄μέρος

κείμενο τῆς Μαριάννας Ἐλευθερίου

Τὰ σημεῖα στίξεως συνήθως ἐκτελοῦνται σωστά, ἴσως μὲ κάποια ὑπερβολὴ στὴ χρήση τῶν κομμάτων. Τὸ συχνότερο καὶ πιὸ ἐνοχλητικὸ λάθος εἶναι ὁ κατακερματισμὸς τῆς φράσεως μὲ πολλὲς ἀνάσες καὶ διακοπὲς μεταξὺ τῶν λέξεων. Οἱ λέξεις, κανονικά, διαδέχονται ἡ μιὰ τὴν ἄλλη συνεχῶς, μέχρι ἐκεῖ ποὺ ἕνα σημεῖο στίξεως θὰ ἐπιβάλλῃ μικρὴ ἢ μεγαλύτερη παύση. Ἡ αἴσθηση ποὺ ἐνεργοποιεῖται στὸν ἀκροατὴ πρέπει νὰ μοιάζει μὲ ῥυάκι ποὺ ῥέει ἀνεμπόδιστο, ὄχι μὲ βατραχάκι ποὺ χοροπηδᾷ καὶ σταματᾷ ἐναλλάξ. Ἡ ἠχητικὴ μονοτονία ἐξαλείφεται καὶ ἡ ἔκφραση βελτιώνεται, μὲ τὴν ἐναλλαγὴ τοῦ τονικοῦ ὕψους: πιὸ βαθειὰ ἡ φωνὴ στὴν ἔναρξη τῆς φράσεως, ἀκόμα περισσότερο ὅταν πλησιάζωμε σὲ τελεία, πιὸ ψηλὲς συχνότητες γιὰ λέξεις πρὶν ἀπὸ θαυμαστικό, ἐρωτηματικό.

 

Ἀναλύοντας τὴ σημασία τῶν τόνων: ὅταν μιὰ λέξη τονίζεται, προφέρομε ἐντονώτερα τὸ τονιζόμενο φωνήεν της. Σὲ λέξη ἄτονη δὲν τονίζομε κανένα γράμμα. Λογικὴ καὶ αὐτονόητη παρατήρηση. Μὰ ὄχι ἀχρείαστη, ὅπως δείχνουν τὰ λάθη ποὺ γίνονται. Στὸ Σύμβολο τὴς Πίστεως, στὶς φράσεις “...γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα, ...δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο”, συνήθως τὸ πρῶτο “οὐ”, ἄτονο, λέγεται δυνατὰ καὶ μὲ ἔμφαση, ἐνῷ τὸ δεύτερο, τονιζόμενο καὶ μάλιστα μὲ περισπωμένη, σχεδὸν δὲν ἀκούγεται. Πλήρης ἡ διαστρέβλωση. Στὴν Κυριακὴ Προσευχή, ὁ “ἔντοις” οὐρανοῖς εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ λάθη (τὸ “ἐν” εἶναι ἄτονο) ποὺ ἀκούγονται. Ἐξαίρεση κάνομε στὰ ἄρθρα (τῆς, τοῖς, τῶν τοῦ κ.τ.λ.) πού, ἂν καὶ περισπῶνται, στὴ συνήθη προφορά μας δὲν τὰ τονίζομε.

Συνεχίζεται

                         ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ

Β ΄ μέρος

κείμενο τῆς Μαριάννας Ἐλευθερίου

Ὅταν δὲ γνωρίζωμε τὸ κείμενο, ἀλλὰ καὶ ὅταν τὸ γνωρίζωμε, δὲν παραθεωροῦμε τὴ σημασία τῆς ἀναγνώσεως ἀπὸ τὸ βιβλίο. Διαβάζομε, ἢ ἀποστηθίζομε, ἀκριβῶς ὅ,τι βλέπομε γραμμένο (τὰ ἐκκλησιαστικὰ ἔντυπα εἶναι γραμμένα ὀρθά, κατὰ κανόνα), προσέχοντας νὰ μὴν ἀλλάζωμε τὶς λέξεις μὲ παρόμοιες. Παράδειγμα χαριτωμένο, πρὸς ἀποφυγή, ὁ εὐσεβῆς νεωκόρος ποὺ ἔλεγε “περίζωσε”, ἀντὶ “περίσῳζε”, ἢ “τῷ στερεώσαντι τὴν γῆν ὑπὸ τῶν ὑδάτων”, ἀντὶ “...ἐπὶ τῶν ὑδάτων”, παρὰ τ’ ὅτι τὰ διάβαζε ἀπ’ τὸ βιβλίο. Παράδειγμα θλιβερό, παιδιὰ τοῦ σχολείου νὰ ἀπαγγέλλουν στὸ “Πάτερ ἡμῶν” τὶς περισσότερες λέξεις λανθασμένες παρὰ σωστές.

 

Προφέρομε ὅλα τὰ γράμματα τῶν λέξεων, ὅσο κι ἂν βιαζόμαστε ἢ ἔχωμε κουραστῆ. “Κυρλέησον - κυρλέησον - κυρλέησον”, “ἍςΘεὸς Ἅςσχυρὸς ...” ποὺ ἀκούγονται μερικὲς φορές, ἀντὶ καθαρὰ “Κύριε, ἐλέησον”, “Ἅγιος ὁ Θεὸς κ.τ.λ.”, φανερώνουν ἀδιαφορία γιὰ τὴν προσευχὴ καὶ γιὰ τὴ γλώσσα. Ὅπου συναντήσομε -ια- ἢ -ιο-, προφέρομε ξεχωριστὰ τὰ δυὸ γράμματα. Π.χ. οἱ λέξεις “ἁγιασθήτω”, “ἥλιος”, θὰ ἐκφωνηθοῦν “α-γι-α-σθη-τω”, “η-λι-ος”, ὄχι “α-για-σθη-τω”, “η-λιος”. Σὲ φράσεις μὲ πολλὰ ἐπάλληλα φωνήεντα (π.χ. “...ὅτι αἱ ἀνομίαι μου...”), ἀπαγγέλομε λίγο πιὸ ἀργά, ἂν χρειαστῇ, ἢ μὲ μιὰ ἀνεπαίσθητη ἀνάσα ὅπου εἶναι ἐφικτό (μετὰ τὸ “ὅτι”, στὸ παράδειγμα), γιὰ ν’ ἀκουστοῦν ὅλα τὰ γράμματα. Τὴν ἴδια προσοχὴ ἔχομε καὶ ὅπου ὑπάρχουν συνεχόμενα σύμφωνα.

Μιὰ μεγάλη τραγῳδὸς ἔλεγε στοὺς μαθητές της: “τὸ γραπτὸ κείμενο εἶναι προφορικὸς λόγος “κατεψυγμένος”. Ἡ ἀπαγγελία ἑνὸς γραπτοῦ κειμένου εἶναι ἡ “ἀπόψυξη”. Γιὰ νὰ γίνῃ σωστὰ καὶ νὰ μὴ χαλάσῃ, μᾶς βοηθοῦν τὰ σημεῖα στίξεως καὶ τονισμοῦ.” Σχετικὰ μ’ αὐτὰ ἐπικρατεῖ ἡ βαθύτερη ἄγνοια (καὶ ἄγνοια τῆς ἀγνοίας), ἄρα χρειάζεται περισσότερη προσοχή. Ἐπιπλέον, ἐδῶ ἡ κατάργηση τοῦ πολυτονικοῦ συστήματος ἔκανε ἀνεπανόρθωτη, ἴσως, ζημία, ἀφοῦ χάθηκε τὸ στήριγμα, ἡ ἀσφάλεια ποὺ προσέφεραν οἱ διάφοροι τόνοι.

Συνεχίζεται

                        ΣΤΟΙΧΕΙΑ   ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ

κείμενο τῆς Μαριάννας Ἐλευθερίου

Α ΄ μέρος

Μὲ ἀφορμὴ μιὰ συνήθεια ποὺ ἐπεκράτησε σὲ πολλὲς ἐνορίες, ἀρχίζει στὸ ἱστολόγιό μας ἀφιέρωμα σὲ μιὰ τέχνη κάπως παραμελημένη, ὡς τόσο σπουδαία, τὴν ἀπαγγελία.

Σὲ ὁρισμένους Ναούς, τὸ “Πάτερ ἡμῶν” καὶ τὸ “Πιστεύω” τὰ λένε ὅλοι οἱ ἐκκλησιαζόμενοι. Τὸ ἄκουσμα σχεδὸν παντοῦ, ἀπογοητευτικό. Ἀναρχία, ἀκαταστασία, ἀταξία, ποὺ ἀγγίζουν τὸν ἐγωισμὸ καὶ τὴν ἀσέβεια. Ἕνας θέλει νὰ φωνάζει δυνατώτερα ἀπ’ τὸν διπλανό του, ἄλλοι ἀπαγγέλλουν λέξεις προηγούμενες ἢ ἑπόμενες ἐκείνων ποὺ τὸ μεγαλύτερο σύνολο λέει, πολλοὶ προφέρουν τὰ λόγια λειψά, “μασημένα”, ἢ λάθος. Εὐγενῆς ἐπιδίωξη ἡ ἑνότητα τοὺ ἐκκλησιάσματος καὶ ἡ προτροπὴ γιὰ συμπροσευχή, ἀλλὰ τὰ πράγματα χρειάζεται νὰ ὑπακοῦν σὲ κανόνες, ὥστε τὸ ἀποτέλεσμα νὰ εἶναι ἀντάξιο τῶν προσδοκιῶν.

Ἡ απαγγελία ἔχει βασικὴ θέση στὴ λατρεία. Οἱ ἱερεῖς κυρίως, ἀλλὰ καὶ οἱ ψάλτες, ἀπαγγέλουν, ἐμμελῶς ἢ ὄχι, αἰτήσεις, εὐχές, ἀναγνώσματα (προφητεῖες, Ἀπόστολο, Εὐαγγέλιο), ὕμνους κ. ἄ. Ἡ μαθητεία της διαρκεῖ λίγο, σὲ σύγκριση μὲ ἄλλες τέχνες, ὅμως οἱ ἀπαιτήσεις της σὲ γνώσεις φωνητικῆς καὶ ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματικῆς εἶναι πολλές. Καὶ ἐκτὸς τοῦ θρησκευτικοῦ χώρου, ὅμως, ἐπιστρατεύεται ἡ ἀπαγγελία: ἀπὸ τὶς σχολικὲς ἑορτὲς ὡς τὴν ἐκφώνηση τῶν εἰδήσεων κι ἀπὸ τὴν παρουσίαση ἑνὸς ἐπαγγελματικοῦ θέματος ὡς μιὰ πολιτικὴ ὁμιλία ἢ τὴν περιγραφὴ ἀθλητικοῦ γεγονότος. Ἐπιπλέον, ἡ καλὴ καὶ σωστὴ ἐκφορὰ τῆς γλώσσας μας δείχνει τὸ σεβασμὸ ποὺ ἀποδίδομε στὴν ἐπικοινωνία μὲ τοὺς γύρῳ μας καὶ στὸν ἴδιο τὸν πολιτισμό μας. Ἀξίζει, ἐπομένως, κάποια στοιχεῖα ἀπαγγελίας ν’ ἀναφερθοῦν συνοπτικά.

Συνεχίζεται

                           ΕΓΕΡΣΙΣ  ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ

Ἁγιογραφικὰ ἐξαιρετικὸ θέμα, πολὺ δυνατὴ εἰκόνα.

Στὸ βάθος τῆς σύνθεσης, κτίρια δηλώνουν τὴν πόλη τῆς Βηθανίας, ὅπου ἔγινε τὸ θαῦμα, ἐνῶ πλησιέστερα, δεξιὰ καὶ ἀριστερά, φαίνονται βράχια ὀγκώδη.

Μεταξὺ τῶν βράχων, στὸ βάθος, πλῆθος κόσμου παρακολουθεῖ μὲ κατάπληξη. Εἰκονίζονται οἱ θεατὲς πίσω ἀπὸ τὰ βράχια, καθὼς δὲν ἔχουν οὐσιαστικὴ συμμετοχή, μὲ χειρονομίες ἀπορίας καὶ ἀμηχανίας. Ἕνας τους, ὁ πλησιέστερος στὸν τάφο, μὲ τὸ ἔνδυμά του φράσσει τὴ μύτη του, διότι ὁ Λάζαρος, ὡς νεκρὸς ἤδη τέσσερεις ἡμέρες, εἶχε ἀρχίσει νὰ μυρίζῃ.

 

Μπροστὰ ἀπὸ τὰ βράχια, τὸ κυρίως θέμα. Δεξιὰ ὁ νεκρικός θάλαμος τοῦ Λαζάρου καὶ στήν είσοδό του ὄρθιος, φορῶντας ἀκόμη τὰ σάβανά του, ὁ ἴδιος ὁ Λάζαρος. Στὴ βάση τοὺ βράχου, ἕνας ἄνθρωπος ἀκουμπᾷ στὸ πλάι τὴ λίθινη θύρα τοὺ τάφου, κ’ ἕνας ἄλλος ξετυλίγει τὰ ὀθόνια ἀπ’ τὸν Λάζαρο.

Ὁ Ἰησοῦς ἀριστερά, σὲ ἀρκετὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὸ μνῆμα, μὲ προτεταμένο χέρι σὲ στάση εὐλογίας, ἐγείρει τὸν Λάζαρο. Τὸ πρόσωπό Του ἐκπέμπει τὴν θλίψη γιὰ τὸν θάνατο τοῦ Λαζάρου, ἢ ἄλλοτε τὴν δύναμη καὶ τὴν βεβαιότητα γιὰ τὴν ἔγερση τοῦ φίλου Του.

Στὸ κάτω μέρος τὴς σύνθεσης, ἡ Μάρθα καὶ ἡ Μαρία, οἱ ἀδελφὲς τοῦ Λαζάρου, ποὺ παρακάλεσαν τὸν Ἰησοῦ νὰ τὸν σώσῃ, τώρα Τὸν προσκυνοῦν, ἀσπαζόμενες τὰ πόδια Του.

Πίσω ἀπὸ τὸν Ἰησοῦ παρακολουθοῦν μὲ δέος οἱ μαθητές Του.

Ἔγερσις τοῦ Λαζάρου, ἔργο τοῦ Ῥέμπραντ

Τὸ θέμα πολὺ δυνατό, ὅπως προαναφέρω, καὶ ἄν δὲν ἔχῃς γνώση καὶ ἱκανὸ χρωστῆρα, καλλίτερα μὴν ἐπιχειρήσῃς νὰ τὸ ἀποδώσῃς. 

 

                        ΥΠΑΠΑΝΤΗ  ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

Δύο Φεβρουαρίου, ἡ Χριστιανοσύνη τιμᾷ τὴν Ὑπαπαντὴ (ὑπάντηση, δηλ. συνάντηση, ὑποδοχή) τοῦ Ἰησοῦ ἀπὸ τὸν δίκαιο Συμεών, στὸν Ναὸ τῶν Ἱεροσολύμων. Τὸ Βρέφος, ὡς πρωτότοκο ἀρσενικό, κατὰ τὸν Νόμο, σαράντα ἡμέρες μετὰ τὴ γέννησή Του, Τὸ πῆγαν στὸν Ναὸ γιὰ νὰ Τὸ ἀφιερώσουν στὸν Θεό.

Καλλιτεχνικὰ ἰσοῤῥοπημένη σύνθεση, μὲ ἁρμονία καὶ ἐσωτερικὸ ῥυθμό, σἂν ἡ κίνηση τοῦ ἑνὸς προσώπου νὰ συμπληρώνη τὴν κίνηση τοῦ ἄλλου. Παραλλαγὲς ἀπὸ εἰκόνα σὲ εἰκόνα, ἀνάλογα μὲ τὸν ἁγιογράφο καὶ τὴν ἐποχή, ὑπάρχουν στὰ δευτερεύοντα στοιχεῖα, π.χ. διάταξη καὶ προσανατολισμὸς τῶν ἁγίων μορφῶν, ἀπεικόνιση ἢ ὅχι κτιρίων στὸ βάθος, πάντως τὰ πρόσωπα καὶ τὸ Ἱερὸ τοῦ Ναοῦ παραμένουν σταθερά.

Ὁ πρεσβύτης Συμεών, εὐσεβὴς καὶ ἴσως ἱερέας, ὁ ὁποῖος κατὰ θεία φώτιση γνώριζε ὅτι δὲν θὰ κλείσῃ τὰ μάτια του ἄν πρῶτα δὲν δῇ «τὸ σωτήριον του Κυρίου», τὸν Χριστὸ σαρκωμένο, κρατᾷ τὸ Βρέφος μὲ τὰ χέρια σκεπασμένα, ἀπὸ πολὺ σεβασμό, μὲ τμῆμα τοῦ ἱματίου ποὺ φορᾷ ἐξωτερικά, ἐνῷ ἐσωτερικὰ εἶναι ἐνδεδυμένος μὲ χιτῶνα ποὺ φέρει καὶ «σημεῖον».

Ὁ Χριστὸς στρέφει πρὸς τὴν Μητέρα Του ποὺ ἑτοιμάζεται νὰ Τὸν κρατήσῃ στὴν ἀγκαλιά Της.

Πίσω Της, ἡ προφῆτις Ἄννα -ὄχι ἡ γιαγιὰ Ἄννα, ἡ μητέρα τῆς Παναγίας-, δείχνοντας μὲ τὸ δάχτυλό της ποὺ εἶναι ἀρκετὰ μεγάλο σέ σχέση μὲ τὸ χέρι (ἔτσι τό φτιάχνομε ὅταν θέλωμε κάτι περισσότερο νὰ τονίσωμε, δὲν εἶναι παράβλεψη τοῦ καλλιτέχνη) λέει ὅ,τι γράφει τὸ εἰλητάριο ποὺ κρατᾷ: «Τοῦτο τὸ Βρέφος οὐρανὸν καὶ γῆν ἐστερέωσε». Φορᾷ χιτῶνα, ἐξωτερικὰ μαφόριο, καὶ στὴν κεφαλή της, μέσα ἀπὸ τὸ κάλυμμα, διακρίνεται ὁ κεκρύφαλος.

Τελευταῖος στέκεται ὁ μνήστωρ Ἰωσήφ, κρατώντας στὰ χέρια του ζεῦγος νεοσσῶν, τὴν ἐπιβεβλημένη προσφορὰ γιὰ τὴν τελετή. Τὰ ἐνδύματά του εἶναι ἀρχαιοελληνικά, χιτῶνας μὲ σημεῖον, καὶ ἱμάτιο, ὅπως τοῦ Συμεών.

 
Πίσω ἀπὸ τὰ πρόσωπα τῆς σκηνῆς διακρίνονται στὸ βάθος κτίρια κ΄ ἕνα τμῆμα τοῦ τείχους τῶν Ἱεροσολύμων.

Πλησιέστερα, εἰκονίζεται τὸ ἱερὸ τοῦ Ναοῦ, ὄχι μὲ πιστὴ ἀναπαράσταση τῆς μορφῆς ποὺ εἶχε, ἀλλὰ σὰν ἱερὸ Χριστιανικοῦ ναοῦ. Φαίνονται δυὸ χαμηλὰ βημόθυρα καὶ τμῆμα ἐπίσης χαμηλοῦ τέμπλου, καὶ μέσα ἀπ` αὐτὰ Ἁγία Τράπεζα, μὲ κόκκινη ἐνδυτὴ καὶ βιβλίο κλειστὸ πάνω της, ἡ ὁποία καλύπτεται ἀπὸ θολωτὸ κιβώριο στηριγμένο σὲ τέσσερεις λεπτοὺς κίονες.

Τώρα θὰ ξεφύγω ἀπὸ τὴν ἑρμηνεία τῆς εἰκόνας, θὰ γράψω τὴν εὐχὴ τοῦ Συμεών, ποὺ τὴν ἀκοῦμε κυρίως σὲ κάθε Εσπερινὸ πρὸ τοῦ Τρισαγίου, καὶ παρακαλῶ νὰ προσεχθῇ ἡ ὀρθογραφία. Τὸ νὰ γράφωμε τὰ πάντα ἀνορθόγραφα καὶ ἀδιάφορα πρὸς τὴ γλῶσσα μας οὔτε μᾶς τιμᾷ οὔτε μᾶς βοηθᾷ σὲ κάτι, ἐκτὸς τοῦ ὅτι ἀλλάζουν καὶ ἔννοιες μὲ τὴν ἀνορθογραφία.

1ον : «Νῦν ἀπολύΟΙΣ (εἶναι εὐκτικὴ καὶ ὄχι ὁριστική, σὲ ἀπόδοση ἐννοεῖ ὁ Θεοδόχος «τώρα, Κύριε, μπορεῖς (εἴθε) νὰ μὲ καλέσῃς κοντά Σου», καὶ ὄχι «τώρα μὲ καλεῖς κοντά Σου») τὸν δοῦλόν Σου, Δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμά Σου ἐν εἰρήνη, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν Σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ Σου Ἰσραήλ».

2ον: Ὅσοι ὑπηρετοῦν τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἀναλόγιο, καλὸ εἶναι νὰ προσέχουν καὶ νὰ κατανοοῦν τὸ νόημα τῶν λεγομένων. Κάποτε ἡ ἄγνοια καὶ ἡ ἀμέλεια φτάνουν νὰ δίνουν, δυστυχῶς, καὶ τὸ ἑξῆς ἀποτέλεσμα: Ὁ ἱερέας : Νῦν ἀπολύοις τὸν δοῦλόν Σου, Δέσποτα... -Ἀμήν, ἡ ἀπάντηση ἀπὸ τὸ ἀναλόγιο!!!!!!!!

                                  ΙΕΡΑ ΑΜΦΙΑ

Τριάντα Ἰανουαρίου, μεγάλη ἑορτὴ τῶν γραμμάτων καὶ τῆς παιδείας, μιᾶς καὶ τιμοῦμε τοὺς "τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος".

Στὴν εἰκονογραφία οἱ Ἱεράρχες Βασίλειος ὁ Μέγας, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καὶ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, φέρουν τὴν ἀρχιερατικὴ ἐνδυμασία τῆς ἐποχῆς τους. Μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς ἐορτῆς τους, θὰ κάνωμε μιὰ σύντομη ἀναφορὰ στὰ ἄμφια ὅλων τῶν βαθμίδων τῆς ἱερωσύνης. Ἱερὰ ἄμφια (ἐκ τοῦ "ἀμφιέννυμι" = ἐνδύομαι ), εἶναι οἱ στολὲς ποὺ φοροῦν οἱ κληρικοὶ ὅταν λαμβάνουν μέρος στὶς ἱερές ἀκολουθίες.

 

Ἄμφια κοινὰ στοὺς τρεῖς βαθμοὺς τῆς ἱερωσύνης εἶναι:

1. Στιχάριο: Λευκός, συνήθως, ποδήρης χιτῶνας, μὲ φαρδιὲς χειρῖδες. Τῶν διακόνων ἔχει βραχύτερες χειρῖδες, μπορεῖ, δέ, νὰ εἶναι καὶ ἀλλου χρώματος. Στὸ ἀρχιερατικό, μόνο, στιχάριο ὑπάρχουν δυὸ κατακόρυφες μαῦρες λωρῖδες ποὺ ἐκτείνονται ὡς τὰ πόδια, οἱ λεγόμενοι «ποταμοί», καὶ συμβολίζουν τοὺς “ποταμοὺς τῆς σοφίας”, τὴ διδασκαλία τοῦ Θείου Λόγου. Τὸ λευκό του χρῶμα συμβολίζει τὴν ἁγνότητα καὶ τὸ πνευματικὸ φῶς, ἐνῷ ἂν εἶναι ἐρυθρό, τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸ αἷμα Του.

2. Ἐπιμανίκια: Περιτυλίγουν τὰ χέρια άπ΄ τὸν καρπὸ ὡς σχεδὸν τοὺς ἀγκῶνες καὶ συμβολίζουν τὰ δεσμὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

ΑΜΦΙΑ ΔΙΑΚΟΝΟΥ 

 

Ὀράριο: Εἶναι μιὰ πλατειὰ ταινία ποὺ φέρει ὁ διάκονος γύρω ἀπὸ τὸν ἀριστερό του ὦμο, ἐνῷ τὰ ἄκρα της πέφτουν τὸ ἕνα ἐμπρὸς καὶ τὸ ἄλλο πίσω. Συμβολίζει τὰ πτερὰ τῶν Ἀγγέλων, ἤ, κατ΄ ἄλλη ἑρμηνεία, τὸ πίσω ἄκρο τὴν Παλαια Διαθήκη καὶ τὸ μπροστινὸ τὴν Καινή.

ΑΜΦΙΑ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ

Ἐπιτραχήλιο (πετραχήλι): Πλατειὰ ταινία ποὺ περιβάλλει τὸν τράχηλο καὶ ἐκτείνεται μπροστὰ ὡς τὰ πόδια. Συμβολίζει τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ ποὺ περιβάλλει τοὺς ἱερεῖς, χωρὶς αὐτὸ δὲν δύνανται νὰ τελέσουν καμιὰ ἀκολουθία. Οἱ κροσσοὶ στὸ κάτω ἄκρο του συμβολίζουν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων τοῦ ποιμνίου του γιὰ τὸ ὁποῖο ὁ ἱερέας φέρει εὐθύνη καὶ θὰ δώσῃ λόγο κατὰ τὴ Δευτέρα Παρουσία.

Ζώνη: περιβάλλει τὴ μέση τοῦ ἱερέως καὶ συμβολίζει τὴν ἐγκράτεια, τὴ δύναμη καὶ τὴν ἑτοιμότητα στὸν ἀγῶνα κατὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς πίστης.

Φαιλόνιο: χιτῶνας κωνόσχημος, τὸ ἐξώτερο καὶ τελευταῖο ἄμφιο ποὺ φορᾷ ὁ ἱερέας. Εἶναι κοντύτερο στὸ μπροστινὸ μέρος, δὲν ἔχει χειρίδες καὶ διακρίνονται δύο τύποι του, ὁ ἑλληνικός, κατὰ τὸν ὁποῖο ἐφαρμόζει στοὺς ὤμους, καὶ ὁ ῥωσικός, στὸν ὁποῖο τὸ πίσω μέρος τοῦ ἀνοίγματος γιὰ τὸν λαιμὸ σηκώνεται καὶ καλύπτει τὸν τράχηλο καὶ μέρος τῆς κεφαλῆς. Συμβολίζει τὸν ἄῤῥαφο χιτῶνα του Ἰησοῦ καὶ τὴν ἑνότητα τῆς ἐπίγειας ἐκκλησίας. Κατὰ τὰ πρῶτα χριστιανικὰ χρόνια τὸ φοροῦσε καὶ ὁ ἐπίσκοπος, τότε τὸ φαιλόνιο ἔφερε παντοῦ πάνω του Σταυροὺς καὶ λεγόταν πολυσταύριο φαιλόνιο. Ἄν ἔχει λευκὸ χρῶμα, συμβολίζεται ἔτσι ἡ θεία χάρις, ἄν ἐρυθρό, ἡ χλαμύδα τοῦ ἐμπαιγμοῦ τοῦ Χριστοῦ.

Ἐπιγονάτιο: ὕφασμα σὲ σχῆμα ῥόμβου, ποὺ κρέμεται ἀπὸ τὴ ζώνη, πάνω ἀπὸ τὸ δεξὶ πόδι. Ἀποτελεῖ ἔνδειξη ἐκλησιαστικοῦ ἀξιώματος, τὸ φέρουν π.χ. ἀρχιμανδρῖτες, πρωτοπρεσβύτεροι, οἰκονόμοι κ. λπ., καὶ ὅσοι ἔχουν τὴν ἄδεια να ἐξομολογοῦν. Συμβολίζει τὸ «λέντιο», τὴ λινὴ πετσέτα μὲ τὴν ὁποία ὁ Ἰησοῦς σκούπισε τὰ πόδια τῶν μαθητῶν Του, ἀφοῦ τὰ ἔπλυνε, στὸν Μυστικὸ Δεῖπνο. Ἐπίσης, λόγῳ τῆς θέσης καὶ τοῦ σχήματός του, ποὺ μοιάζει μὲ ξίφος, συμβολίζει καὶ τὴν πνευματικὴ μάχαιρα, τὸ ὄπλο μὲ τὸ ὁποῖο ὁ ἱερέας ὑπερασπίζεται τὴν ἐκκλησία.

ΑΜΦΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

Ὁ Ἐπίσκοπος φέρει ἐκτὸς ἀπὸ τὸ στιχάριο, τὰ ἐπιμανίκια, τὴ ζώνη καὶ τὸ ἐπιγονάτιο, καὶ τὰ ἑξῆς:

1. Σάκκο ἤ Δαλματική : κοντὸς χιτῶνας μὲ βραχεῖες χειρῖδες καὶ στὶς ῥαφές πλάι, φέρει κουδουνάκια ἢ ταινίες. Συμβολίζει τὴ χλαῖνα μὲ τὴν ὁποία ἐνέδυσαν τὸν Ἰησοῦ γιὰ νὰ Τὸν ἐμπαίξουν.

2. Ὠμοφόριο : Φέρεται πάνω ἀπὸ τὸ σάκκο, στούς ὤμους καὶ συμβολίζει τὸ χαμένο πρόβατο, ποὺ ἀναζήτησε καὶ ἐπανέφερε ὁ Ἰησοῦς στοὺς ὤμους Του, ὡς καλὸς ποιμένας.

3.Μανδύα : Μακρὺ ἔνδυμα βαθυκύανο ἢ ἰῶδες, δένεται ἀπὸ τὸ λαιμὸ καὶ τὴν ἄκρη κρατάει συνήθως ὁ διάκονος. Τὸ φορᾷ ὁ ἀρχιερέας ὅταν δὲν ἔχει ἐνδυθῆ τὴν ἀρχιερατικὴ στολή, κατὰ τὴ Θεία Λειτουργία, σὲ μεγάλους ἑσπερινούς καὶ ἄλλες ἀκολουθίες.

4.Μίτρα : Ἐπίσημο κάλυμμα τῆς κεφαλῆς, τὸ φέρει ὅταν ἱερουργῇ ὁ ἀρχιερέας. Μοιάζει μὲ αὐτοκρατορικὸ στέμμα καὶ στὴν κορυφὴ φέρει Σταυρό.

5.Ἐγκόλπιο : Κόσμημα μὲ τὴν είκόνα τοῦ Χριστοῦ ἥ τῆς Θεοτόκου, σύμφωνα μὲ τὴ συνήθεια τῶν Χριστιανῶν νὰ φέρουν στὸ στῆθος τους Σταυρό. Φέρεται καὶ ἐκτὸς ἀκολουθιῶν, συμβολίζει τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς καὶ ἀποτελεῖ ὁμολογία πίστεως.

6.Ποιμαντορικὴ ῥάβδο : Δεῖγμα τῆς πνευματικῆς ἐξουσίας ἀλλά καὶ ὑποχρέωσης τοῦ ἀρχιερέως νὰ ποιμάνῃ καὶ νὰ ἐλέγχῃ τὸ λαὸ τοῦ Κυρίου. Στὴν κορυφὴ φέρει μικρὸ Σταυρὸ ἀνάμεσα σὲ δύο φίδια, τὰ ὁποῖα συμβολίζουν τοὺς ὀρατοὺς καὶ ἀοράτους ἐχθροὺς τῆς ἐκκλησίας ποὺ ὁ Σαυρὸς νικᾷ, ἤ, κατ΄ ἄλλες ἑρμηνεῖες, ὑπενθυμίζουν τὸν χάλκινο ὄφη ποὺ ὁ Μωυσῆς ὕψωσε στὴν ἔρημο, ἢ δηλώνουν τὴ φρόνηση ἡ ὁποία πρέπει νὰ διακρίνῃ τοὺς ἀρχιερεῖς.

7. Σταυρό : Κρέμεται ἀπὸ τὸ λαιμὸ καὶ συμβολίζει τὴν αὐταπάρνηση καὶ αὐτοθυσία. Ἐπίσης φέρεται ἀπὸ ἀξιωματούχους ἱερεῖς.

8.Ἐπανωκαλύμαυκο ἤ Ἐπιῤῥιπτάριο : Μαῦρο ὕφασμα ποὺ φοριέται πάνω ἀπὸ τὸ καλυμμαύκι. Τὸ φοροῦν ἐπίσης οἱ Ἱερομόναχοι καὶ οἱ μοναχοὶ καὶ συμβολίζει τὴν ἀπάρνηση τῶν ἐγκοσμίων. Δὲν τὸ φοροῦν οἱ ἔγγαμοι ἱερεῖς, ἐκτὸς ἄν ὁ Πατριάρχης τοὺς τὸ ἀπονείμει γιὰ προσφορὰ ἐξαιρετικῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑπηρεσιῶν.

Στέμμα, σάκκο καὶ σκῆπτρο ἔφερε ὁ Αὐτοκράτορας . Ὁ σάκκος, ἡ μίτρα καὶ ἡ ποιμαντορικὴ ῥάβδος (πατερίτσα) ἐμφανίζονται ὡς διακριτικὰ τοῦ ἀρχιερέως μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης, γιὰ νὰ καταδειχθῇ ὅτι ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, καὶ κατ΄ ἐπέκτασιν ὅλοι οἱ ἀρχιερεῖς, τρόπον τινὰ ἀντικαθιστοῦν τὴν ἐξουσία τοῦ Αὐτοκράτορα, παίρνουν συμβολικὰ τὴ θέση του γιὰ τοὺς ὑπόδουλους στοὺς Τούρκους λαούς. Στοὺς πρὸ ἁλώσεως χρόνους οἱ ἀρχιερεῖς δὲν ἔφεραν σάκκο, μίτρα καὶ πατερίτσα, ἑπομένως εἶναι λανθασμένη ἡ ἀπεικόνιση Ἁγίων ἱεραρχῶν ποὺ ἔζησαν πρὸ τοῦ 15ου αἰ. μὲ αὐτὰ τὰ σύμβολα. Κάποτε ἴσως βροῦμε τὸν Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, σπανιώτερα καὶ τὸν Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, μὲ σάκκο, ἀκόμα καὶ μὲ πατερίτσες καὶ μίτρες, ὄχι ὅμως δεκτὲς αὐτὲς οἱ ἀπεικονίσεις, διότι τὴν ἐποχὴ τῶν τριῶν αὐτῶν Ἱεραρχῶν δὲν τοὺς εἶχαν παραχωρηθῆ. Γι᾿ αὐτὸ ἀναφέρω πολλές φορές, δίνομε μεγάλη προσοχὴ στὴν είκόνα ποὺ θέλομε νὰ ἁγιογραφήσωμε ἢ νὰ ἀγοράσωμε.

Ὁ καλλιτέχνης ξυλογλύπτης Βασίλειος Νᾶνος μᾶς φιλοξένησε στὸ ἐργαστήριό του καὶ μᾶς μίλησε γιὰ τὴν τέχνη του. Παραθέτομε ὅσα μᾶς εἶπε, σὲ δύο ἀποσπάσματα.

Β΄ μέρος

Σχολὲς ὑψηλοῦ ἐπιπέδου ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν. Τοῦ Γεωργίου Σταύρου, στὰ Ἰωάννινα, ἦταν ὀρφανοτροφεῖο καὶ τεχνικὴ σχολή, ἡ καλύτερη γιὰ τὴν ξυλογλυπτική. Δίδασκε ἐκεῖ ὁ Γεώργιος Σταυρόπουλος, ἀλλὰ τὸν ἔδιωξαν τὸ 1960, ἐπειδὴ δὲν ἦταν καθηγητῆς τῆς Ἀνωτάτης Σχολῆς Καλῶν Τεχνῶν. Μετὰ ἡ σχολὴ παρήκμασε, ὥσπου ἔκλεισε. Ὅπως ἔκλεισαν καὶ οἱ σχολὲς τῆς Καλαμπάκας καὶ τοῦ Βαλτεσινίκου.

Σήμερα ἡ κατάσταση στὴ διδασκαλία εἶναι ἀσαφῆς καὶ εἰς βάρος τῆς ποιότητας καὶ τῆς συνέχισης τῆς τέχνης. Γιὰ παράδειγμα, οἱ ξυλογλύπτες δὲν γίνονται δεκτοὶ στὸ καλλιτεχνικὸ Ἐπιμελητήριο. Σὲ κάποιες περιπτώσεις, ἂν τὸ σχέδιο δὲν ἦταν ὑπογεγραμμένο ἀπὸ καθηγητὴ τῆς ΑΣΚΤ, δὲν ἐνεκρίνετο. Σὲ ΙΕΚ ὑπῆρχε ἡ ὑποδομή, ἀλλὰ βάσει τοῦ προγράμματος σπουδῶν ἡ διδασκαλία θὰ γινόταν μία διδακτικὴ ὥρα τὴν ἡμέρα, κάθε ἡμέρα, χρονικὸ διάστημα ἐλάχιστο. Ἂν ὁ δάσκαλος εἶναι ἐμπειροτέχνης, δὲν ἔχει δικαίωμα νὰ ὑπογράψῃ πτυχίο. Σὲ ἄλλη σχολή, ὁπου ὁ ὑπάρχων δάσκαλος θὰ ἔβγαινε στὴ σύνταξη, προτιμήθηκε ἐπιπλοποιὸς ὡς ἀντικαταστάτης.

                         

Ἐκεῖνοι ποὺ γνωρίζουν σφαιρικὰ τὴν ξυλογλυπτική, εἶναι πολὺ λίγοι, λιγότεροι τῶν εἴκοσι σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Γιατί, ἀπ’ ὅσους δουλεύουν σ’ ἕνα ἐργαστήριο, ἕνας κατασκευάζει τὸ μοντέλο, δὲ γνωρίζουν ὅλοι. Ἀλλὰ καὶ στοὺς κατέχοντες τὴν τέχνη δὲ δίνονται δουλειές, εἶναι τυποποιημένες καὶ γίνονται μὲ παντογράφο. Πάντως, παρὰ τὶς δυσκολίες ὁ τεχνίτης δὲν “ ξεμένει” , ὁ ἴδιος ἀπὸ τὸ 1960 ἐργάζεται καὶ καταφέρνει πάντα νὰ μὴ μένει χωρὶς μεροκάματο.

Ἐπίπονη ἐργασία, θέλει δύναμη καὶ ἀντοχή. Γιὰ νὰ βγῇ ποιότητα, ἀρχίζει ὁ ξυλογλύπτης πρωὶ καὶ τελειώνει τὸ βράδυ. Πρέπει νὰ τὸ δῇ τὸ ἔργο στὸ μυαλό του, μόνο τότε ξέρει τί θὰ φτιάξῃ, ἀλλιῶς δὲ θ’ ἀρέσῃ οὔτε στὸν ἴδιο. Παλιὰ γνώριζε καὶ ὀ πελάτης, τώρα ὄχι. Σήμερα ἐπικρατεῖ ὁ τρόπος σκέψης: “κάνε τό μου καλό, πληρώνω”. Ἀλλὰ δὲ γίνονται ἔτσι οἱ δουλειές. Ὁ τεχνίτης δὲν εἶναι ἔμπορος. Ἐκτὸς τῶν χρημάτων, ἀπαιτεῖται χρόνος καὶ ἔμπνευση.

Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, Β’ μέρος

Πῶς ἀπεικονίζομε τὸν Ἅγιο καὶ τί σημαίνει τὸ κάθε ἐπιμέρους στοιχεῖο: 

Τὰ μαλλιά, εἶναι μὲν ἀφρόντιστα ἀλλὰ ὄχι ἄγρια καὶ φοβιστικά, ὅπως γίνονται κάποτε. Δηλώνεται ἔτσι ἡ ἀνεπιτήδευτη ζωὴ τοῦ Ἁγίου καὶ ἡ ἀμεριμνησία του γιὰ τὰ ἐγκόσμια.

Τὸ σῶμα λεπτὸ καὶ μελαχροινό, ντυμένο μὲ ροῦχο ἀπὸ τρίχωμα καμήλας. Ὁ Ἅγιος ζοῦσε μὲ λίγη καὶ ἁπλὴ τροφή καὶ φοροῦσε τρίχινο ἔνδυμα, κατὰ τὶς μαρτυρίες τῶν Εὐαγγελίων γι’ αὐτόν.Ἐπίσης, νὰ ξεκαθαρίσῃ καὶ ἡ ἑρμηνεία γιὰ τὴν τροφή του: “ἐτρέφετο μὲ μέλι καὶ ἀκρίδες” ναί, μέλι, ποὺ βρισκόταν στὰ διάφορα δένδρα τῆς περιοχῆς, καὶ τὶς δροσερὲς ἀκροῦλες τῶν φυτῶν, ὄχι τὰ ἔντομα. Νὰ σταματήσῃ αὐτὴ ἡ παρεξήγηση ποὺ διαιωνίζεται, ὅσο οἱ ἁρμόδιοι ἢ δῆθεν ἁρμόδιοι ἀπαξιοῦν νὰ κάνουν τὴ σωστὴ ἐνημέρωση.

 

Φτερά, διότι σύμφωνα μὲ τὴ ῥήση τοῦ προφήτου Μαλαχίου: “ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν Ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου”, ὁ Πρόδρομος λογίζεται ὡς Ἄγγελος. Ὄχι ὡς ἀνήκων στὶς Οὐράνιες Ἀσώματες Δυνάμεις, ἀλλὰ ὡς ἀπεσταλμένος νὰ προαναγγείλῃ τὸν Σωτῆρα.

Σταυρό, Πρόδρομος τοῦ Ἱησοῦ καὶ προφήτης, ἄρα γνώριζε γιὰ τὸν Σταυρό.

Ἡ διδασκαλία του στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου, ἐξ οὗ τὸ τοπίο ποὺ εἰκονίζεται εἶναι ἐρημικὸ μὲ ἀποῤῥῶγες βράχους, ἐνῷ κάποτε ζωγραφίζεται καὶ ὁ ποταμός.

Κορμὸς δένδρου κομμένος ἢ δενδρύλλιο, μὲ ἀξίνη πάνω του, κατὰ τὸ κήρυγμα τοῦ Προδρόμου “ ... ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται ...”.

  

Σπανιώτατα, μιὰ τρυγόνα, ὡς σύμβολο τοῦ Βαπτιστοῦ, κατὰ τὸ στιχηρὸ προσόμοιο τροπάριο ἀπὸ τὸν Μικρὸ Ἑσπερινὸ τοῦ Γενεθλίου του (24 Ἰουνίου) : “...τρυγὼν ἡ φιλέρημος σαφῶς ἐπέφανε, τὸ θεῖον ἔαρ μηνύουσα, δι’ οὗ ἐπαύθη τῆς ἀθεΐας χειμὼν βαρύτατος...”.

Στὸ ἀριστερὸ χέρι κρατεῖ πάπυρο μὲ τὴν ἐπιγραφή: “ Ὁρᾶς οἷα πάσχουσιν, ῶ Θεοῦ Λόγε, οἱ πταισμάτων ἔλεγχοι τῶν βδελυκτέων. Ἔλεγχον καὶ γὰρ μὴ φέρων ὁ Ἡρῶδης, τέτμηκεν, ἰδοῦ, τὴν ἕμὴν κάραν, Σῶτερ”. Πινάκιο μὲ τὴν ἀποτετμημένη κεφαλή του εἰκονίζεται στὸ κάτω μέρος τῆς συνθέσεως, ὡς ὑπόμνηση τοῦ τέλους του.
                                                 

Σὲ λιγώτερες ἀπεικονίσεις, ὅταν δὲν εἶναι στραμμένος πρὸς τὸν Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος ἀποδίδεται στὴν ἄνω γωνία, σὲ μικρότερη κλίμακα ἢ ἁπλῶς μὲ εὐλογοῦσα χεῖρα, μέσα σὲ δόξα, ὁ Πρόδρομος κρατεῖ τὴν ἐπιγεγραμμένη φράση τοῦ κηρύγματός του: “Μετανοεῖτε, ἤγκικε γὰρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν”.

Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, Α’ μέρος

Εἰκόνα πρόκληση γιὰ κάθε Ἁγιογράφο, ἴσως ἡ δυσκολώτερη. Ἔχεις νὰ ἐργαστῇς φτερά, δύσκολο καὶ λεπτὸ ἔργο. Τὰ μαλλιά, ἀπὸ μόνο του εἶναι θέμα πολὺ ἀπαιτητικό, ἀκόμα περισσότερο ἐδῶ, ποὺ πρέπει νὰ φανῇ ἡ ἀφροντισιὰ καὶ ἀνεμελιὰ τῆς φύσης ἀλλὰ ὄχι κι’ αὐτὸ τὸ ἄγριο ἀνακάτεμα ποὺ γίνεται πολλές φορές. Εἶναι σαρκώματα, τὸ σῶμα θὰ γίνῃ ὀστεώδες καὶ ὄχι τετράπαχο καὶ ῥοδαλό, ὅπως παρουσιάζεται κάποτε. Ἐπιπλέον ἡ φύση, ὁ ποταμός, τὰ ροῦχα. Ἡ σύνθεση σὲ προκαλεῖ νὰ ἐργαστῇς, σὲ συναρπάζει, ἀλλὰ δὲν θέλει καὶ πολὺ νὰ σὲ βγάλῃ ἐκτός. Γνώση, ἄσκηση καὶ ὑπομονὴ ἀπαιτεῖται, γιὰ νὰ γίνῃ ὁ Ἅγιος ὅπως πρέπει.

(Ἐδῶ θὰ ξεφύγω λίγο τῶν χαρακτηριστικῶν τοῦ ἔργου καὶ θὰ ἀναφέρω ἕνα παλαιότερο περιστατικό: ξεκινούσαμε νέο τμῆμα Ἁγιογραφίας, πρώτη ἡμέρα μὲ γνωριμία, συζητήσεις, ἐνημερώσεις γιὰ τὰ ὑλικὰ ποὺ μᾶς χρειάζονται ἀρχικά, ὅλα καλὰ. Τὰ μαθήματα γίνονταν μιὰ φορὰ τὴν ἑβδομάδα, ὄχι σὲ ἐργαστήρι (ὅπου οἱ μαθητὲς θὰ δέχονταν πολὺ περισσότερα ἐρεθίσματα, παρατηρῶντας καὶ ἄλλα ἔργα) ἀλλὰ σὲ ἁπλὴ αἴθουσα, καὶ ἦταν τρίωρα.

Στὴν δεύτερη συνάντηση, ποὺ θὰ ξεκινούσαμε σχέδιο μὲ μολύβι, ἦρθε ἕνας μαθητὴς μ’ ἔνα ντοσιὲ γεμάτο φωτοτυπίες εἰκόνων, πινέλλα ζωγραφικῆς, ἕνα ξύλο ἀστοκάριστο καὶ μοῦ ἀνακοίνωσε μὲ ὕφος βαρύγδουπο: “ Ἐγὼ σήμερα θὰ φτιάσω τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Πρόδρομο. ”. Καλά, τοῦ ἀπάντησα, βγάλε τώρα μπλὸκ καὶ μολύβι, καὶ θὰ δοῦμε κι’ αὐτὸ ποὺ λές. Πέρασε ἕνας χρόνος ἄσκησης, δύο χρόνια, τρία, ρωτάω τὸν ἀναφερόμενο ἀνωτέρω μαθητή: “Τί λές, Βασίλη, νὰ φτιάσωμε τὸν Ἅη Γιάννη;” “ Ἴσως, σὲ ἄλλα τρία χρόνια”, μοῦ ἀπαντάει γελῶντας. Εἶχε πλέον καταλάβει τί ἐστι ἔργο Ἁγιογραφίας καὶ μάλιστα τὸ συγκεκριμένο θέμα.)

ἀκολουθεῖ Β’ μέρος

Τὰ Ἅγια Θεοφάνεια, 6 Ἰανουαρίου

Θεοφάνεια ἢ Ἐπιφάνεια εἶναι μιὰ ἀρχαιοτάτη καὶ ἡ πρώτη ἀμιγῶς χριστιανικὴ ἑορτή, ἀφοῦ τὸ Πάσχα ἐν μέρει ἔχει καὶ ἰουδαϊκὴ καταγωγή. Σημαίνει τὴν ἐμφάνιση στὸν κόσμο τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, γι’ αὐτὸ ἀρχικὰ ἦταν συνδεδεμένη μὲ τὰ Χριστούγεννα. Ἀπὸ τὸν 4ο αἰ. χωρίζονται οἱ ἑορτασμοί, καὶ τὰ Θεοφάνεια πλέον θεωροῦνται ὡς ἡ ἐπέτειος τοῦ βαπτίσματος τοῦ Ἰησοῦ στὸν ποταμὸ Ἰορδάνη καὶ τῆς δημοσίας ἐμφανίσεώς Του.

Στὴν εἰκόνα τῆς Βαπτίσεως, δεσπόζει ἡ μορφὴ τοῦ Χριστοῦ. Τοποθετημένος στὸ κέντρο τῆς συνθέσεως, βρίσκεται μέσα στὸν ποταμό, μὲ στάση κατὰ μέτωπον πρὸς τὸν θεατή, ἤ, πολὺ σπάνια, στρεφόμενος πρὸς τὸν Πρόδρομο. Σὲ παλαιότερες ἀποδόσεις γυμνός, σὲ μεταγενέστερες ζωσμένος περὶ τὴν ὀσφὺν μὲ λευκὸ ὕφασμα. Ἐπίσης στὶς παλαιότερες παραστάσεις ἀποδίδεται πολὺ ἔντονα ἡ κατάδυσή Του στὸ νερό, ὥστε φαίνεται βυθισμένος, άκόμα καὶ ὡς τὸν λαιμό.

 

Στὸ ἄνω μέρος, ἀκριβῶς στὸ κέντρο, μὲ δόξα σὲ σχῆμα τόξου κύκλου ἢ ἀκτινωτή, ἢ μὲ χέρι ποὺ εὐλογεῖ, ἢ μὲ συνδυασμό τους, ὑποδηλώνεται ὁ Θεὸς Πατήρ, ποὺ προσεφώνησε τὸν Ἰησοῦ “ἀγαπητὸν Ὑιόν” Του. Ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινᾷ δέσμη ἀκτίνων, συνήθως ἀνοικτοῦ κυανοῦ χρώματος, ποὺ καταλήγει στὴν κεφαλὴ τοῦ Χριστοῦ, πάνω ἀπὸ τὴν ὁποία φαίνεται ἡ Περιστερά, ὁ Παράκλητος ποὺ μὲ τὴν ἐμφάνισή Του δείχνει γιὰ ποιόν ἀκούστηκε ἡ φωνὴ ἀπὸ τὸν οὐρανό.

Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης, συνήθως στὴν ἀριστερὰ ὄχθη τοῦ Ἰορδάνου, τείνει τὸ δεξὶ χέρι του πρὸς τὴν κορυφὴ τῆς κεφαλῆς τοῦ Ἰησοῦ. Εἶναι ὁλότελα ἀποῤὁφημένος ἀπὸ τὸ γεγονός, γι’ αὐτὸ συχνὰ ἐμφανίζεται ἐν κατατομῇ, προσβλέποντας τὸν Χριστὸ ἢ τὴν Περιστερὰ ποὺ κατεβαίνει. Ἡ ἐνδυμασία του, ἀρχικά, εἶναι ἀρχαιοελληνική, ἀνοικτόχρωμος χιτῶνας ἐσωτερικὰ μὲ “σημεῖον” καὶ ἐξωτερικὰ ἱμάτιο κυανοπράσινο. Σὲ μεταγενέστερες εἰκόνες φορᾷ ἔνδυμα ἀπὸ τρίχες ἢ προβιὰ καμήλας.

Στὴν ἀπέναντι τοῦ Ἰωάννου ὄχθη, Ἄγγελοι παραστέκουν, σκυμμένοι ἐλαφρά, μὲ σκεπασμένα τὰ χέρια τους ἄλλοτε μὲ τμῆμα τοῦ ἐνδύματός τους, ἄλλοτε μὲ ξεχωριστὸ ὕφασμα.

Μέσα στὸ νερὸ κάποτε εἰκονίζονται ἰχθύες καὶ κάποιες ἄλλες μορφές, χωρὶς ν’ ἀποκλείεται νὰ λείπουν τελείως. Ὅταν ὑπάρχουν, μιὰ γυναικεία καὶ μιὰ ἀνδρική, συμβολίζουν, κατὰ τὰ ἑλληνιστικὰ ζωγραφικὰ πρότυπα, τὴν θάλασσα καὶ τὸν Ἰορδάνη, ποὺ σύμφωνα καὶ μὲ ἕναν ὕμνο τῆς ἑορτῆς, ἡ μὲν θάλασσα “ἔφυγεν”, ὁ δὲ Ἰορδάνης “ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω”, ἀπὸ τὴν κατάπληξή τους για τὸ θαῦμα ποὺ συνέβη.

Τὸ τοπίο εἶναι βραχῶδες καὶ ξηρό, δηλώνοντας τὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου. Κάποτε, στὴ ῥίζα ἑνὸς μικροῦ δένδρου φαίνεται μιὰ ἀξίνα, ποὺ ὁ Βαπτιστῆς ἔχει ἀναφέρει σὲ λόγο του, ὥς σύμβολο τῆς ἐπικειμένης πνευματικῆς ἐκκαθάρισης.

Σπάνια, πιὸ πέρα απὸ τὸν Πρόδρομο παρίστανται καὶ δύο ἄνδρες, πρόκειται γιὰ τὸν Ἅγιο Ἀνδρέα καὶ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Θεολόγο, οἱ ὁποῖοι, πρὸ τοῦ γίνουν Ἀπόστολοι ἦταν μαθητὲς τὸυ Ἁγίου Ἰωάννου τοὺ Βαπτιστοῦ.

 
Ἡ εἰκόνα ἀποτυπώνει, μαζὶ μὲ τὸ γεγονὸς τῆς Βαπτίσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, τὴν φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος ποὺ συντελέστηκε τότε.

Ὁ  καλλιτέχνης  ξυλογλύπτης Βασίλειος Νᾶνος μᾶς φιλοξένησε στὸ ἐργαστήριό του καὶ μᾶς μίλησε γιὰ τὴν τέχνη του. Παραθέτομε ὅσα μᾶς εἶπε, σὲ δύο ἀποσπάσματα.

α΄ μέρος

Ἡ Ξυλογλυπτικὴ διακρίνεται σέ: α΄) λαϊκὴ ἢ ποιμενική, μὲ ἔργα της κυρίως ἀντικείμενα καθημερινῆς χρήσης, π.χ. ῥόκες, γκλίτσες, κουτάλια, κασέλλες, κούνιες καὶ ἄλλα μικρὰ ἢ μεγαλύτερα ἔπιπλα, τὰ ὁποῖα στόλιζε ἡ ζωντανὴ φιλοκαλία τῶν τεχνιτῶν, β΄) ἐκκλησιαστική, ποὺ ἀναπτύχθηκε κατὰ τὴ βυζαντινὴ περίοδο, ἀλλὰ ἐξακολουθεῖ νὰ ὀμορφαίνει λειτουργικὰ ἀντικείμενα καὶ ἔπιπλα λατρευτικῆς χρήσης (εἰκονοστάσια, προσκυνητάρια, Σταυρούς, Ἁγ. Τράπεζες, ἄμβωνες, στασίδια κ. ἄ.) καὶ γ΄) ἀστική, μὲ ἔπιπλα καὶ κομψοτεχνήματα γιὰ κατοικίες εὐπόρων οἰκογενειῶν. Βέβαια στὴν Ἑλλάδα ὑπάρχει περισσότερη ἐξοικείωση μὲ τὸ ὕφος ἕνὸς στασιδιοῦ ἢ μιᾶς σαρμανίτσας, παρὰ μὲ τῶν ἐπίπλων τύπου Λουδοβίκου 15ου.

                                    

Ἡ κορωνίδα τῶν πρώτων ὑλῶν γιὰ τὴν ἑλληνικὴ καὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς ξυλογλυπτική, εἶναι ἡ καρυδιά. Δίνει ξῦλο σταθερό, ἀνθεκτικό, μὲ ὄμορφα νερά. Τὸ φλαμοῦρι δίνει τὸ πιὸ μαλακὸ καὶ εὐκατέργαστο ξύλο. Πάντως ὅλα τὰ ξῦλα σκαλίζονται. Γιὰ προστασία τῶν ἔργων, πρὸ τῆς κατεργασίας ὁ τεχνίτης ἀλείφει τὰ ξῦλα μὲ πετρέλαιο, ποὺ εἶναι ἀπολυμαντικὸ καὶ μαλακτικό. Ἕνα ἑξάμηνο μετά, ἀπλώνει παραφινέλαιο. Ὅταν πλέον παραδοθῇ τὸ ἔργο, ἡ ἀπομάκρυνση τῆς σκόνης καὶ τὸ περιστασιακὸ κέρωμα ἀρκοῦν γιὰ τὴν καλὴ διατήρησή του.

Στὸ τεχνικὸ σκέλος, τὸ “ὀπλοστάσιο” τῶν ξυλογλυπτῶν ἀριθμεῖ πάνω ἀπὸ 180 ἐργαλεῖα, μὲ συχνότερης χρήσης περὶ τὰ 80. Παλαιότερα τὰ ἔφτιαχναν οἱ ἴδιοι, σὲ συνεργασία μὲ σιδερᾶδες. Περιλαμβάνονται σκαρπέλα μὲ ὅλες τὶς κλίσεις (κλίση εἶναι ἡ “κοιλίτσα” τους) καὶ τὶς γωνίες, ἀκόνι καὶ πέτρα λαδιοῦ γιὰ τὸ τρόχισμα. Ἡ σύνδεση τῶν μερῶν γίνεται μὲ κόλλα ἢ καὶ μόρσο-ἐγκοπὴ γιὰ τὰ ἔπιπλα ἢ μεγάλες παραγγελίες.

                             

Ἀπόσπασμα τοῦ διηγήματος τοῦ Παπαδιαμάντη “στὸ Χριστό, στὸ Κάστρο”

Β’ μέρος

Ὅταν ἔφθασαν εἰς τὸ Κάστρον καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν ναὸν τοῦ Χριστοῦ, τόσον θάλπος ἐθώπευσε τὴν ψυχήν των, ὥστε ἂν καὶ ἦσαν κατάκοποι, καὶ ἂν ἐνύσταζόν τινες αὐτῶν, ᾐσθάνθησαν τόσον τὴν χαρὰν τοῦ νὰ ζῶσι καὶ τοῦ νὰ ἔχωσι φθάσει αἰσίως εἰς τὸ τέρμα τῆς πορείας των, εἰς τὸν ναὸν τοῦ Κυρίου, ὥστε τοὺς ἔφυγε πᾶσα νύστα καὶ πᾶσα κόπωσις. [...] Ἐντὸς τοῦ ναοῦ ἡ θερμότης ἦτο λίαν εὐάρεστος, τῇ βοηθείᾳ τῶν ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν πυρῶν. [ ... ] Καὶ εἶτα ὁ ἱερεὺς ἔβαλεν εὐλογητὸν καὶ ἐψάλη ἡ λιτὴ τῆς μεγαλοπρεποῦς ἑορτῆς, μεθ’ ὃ ὁ κὺρ Ἀλεξανδρὴς ἤρχισε τὰς ἀναγνώσεις, καὶ ὅσοι ἦσαν νυστασμένοι ἀπεκοιμήθησαν σιγὰ εἰς τὰ στασίδιά των (Ἄ! ἔμελλον ἄρα τοῦ Προφητάνακτος οἱ θεσπέσιοι ὕμνοι ἀπὸ ψαλμῶν νά καταντήσωσιν ἀνάγνωσις νυστακτική, καὶ ὡς ἀνάγνωσις νὰ παραλείπωνται ὅλως ὡς φορτικόν τι καὶ παρέλκον!), βαυκαλιζόμενοι ἀπὸ τὴν ἔῤῥινον καὶ μονότονον ἀπαγγελίαν τοῦ κὺρ Ἀλεξανδρῆ. Ὁ ἀγαθὸς γέρων ἦτο ἐκ τοῦ ἀμιμήτου ἐκείνου τύπου τῶν ψαλτῶν, ὧν τὸ γένος ἐξέλιπε δυστυχῶς σήμερον. Ἔψαλλε κακῶς μέν, ἀλλ’ εὐλαβῶς καὶ μετ’ αἰσθήματος. Κανὲν σχεδὸν κῶλον δὲν ἔλεγεν ὀρθῶς, οὔτε μουσικῶς οὔτε γραμματικῶς. Πότε ἓν καὶ ἥμισυ κῶλον τὰ ἥνου εἰς ἕν, πότε δύο καὶ ἥμισυ τὰ διῄρει εἰς τέσσαρα. Ἀλλὰ προκριτωτέρα ἡ ἀμάθεια τῆς δοκησισοφίας… 

 

  Ἀλλ’ ὅτε ὁ ἱερεὺς ἐξελθὼν ἔψαλε τὸ «Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός», τότε αἱ μορφαὶ τῶν Ἁγίων ἐφάνησαν ὡς νὰ ἐφαιδρύνθησαν εἰς τοὺς τοίχους· «Ἀκολουθήσωμεν λοιπὸν ἔνθα ὁδεύει ὁ ἀστήρ», καὶ ὁ κὺρ Ἀλεξανδρὴς ἐνθουσιῶν ἔλαβε τὴν ὑψηλὴν καλάμην καὶ ἔσεισε τὸν πολυέλεον μὲ τὰς λαμπάδας ὅλας ἀνημμένας. «Ἄγγελοι ὑμνοῦσιν, ἀκαταπαύστως ἐκεῖ», κ’ ἐσείσθη ὁ ναὸς ὅλος ἀπὸ τὴν βροντώδη φωνὴν τοῦ παπα-Φραγκούλη μετὰ πάθους ψάλλοντος: «Δόξα ἐν ὑψίστοις λέγοντες, τῷ σήμερον ἐν σπηλαίῳ τεχθέντι», καὶ οἱ ἄγγελοι οἱ ζωγραφιστοί, οἱ περικυκλοῦντες τὸν Παντοκράτορα ἄνω εἰς τὸν θόλον, ἔτειναν τὸ οὖς, ἀναγνωρίσαντες οἰκεῖον αὐτοῖς τὸν ὕμνον. ... 
 

Ἀπόσπασμα τοῦ διηγήματος τοῦ Παπαδιαμάντη “στὸ Χριστό, στὸ Κάστρο” , μιὰ περιγραφὴ δοσμένη μὲ πολλὴ κατάνυξη, τρυφερότητα, γνώση καὶ ἀγάπη.

Α’ μέρος

...

Ὁ ναὸς τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως ἦτο ἡ παλαιὰ μητρόπολις τοῦ φρουρίου. Ὁ ναΐσκος, πρὸ ἑκατονταετηρίδων κτισθείς, ἵστατο ἀκόμη εὐπρεπὴς καὶ ὅχι πολύ ἐφθαρμένος. Ὁ παπα-Φραγκούλης καὶ ἡ συνοδία του φθάσαντες εἰσῆλθον τέλος εἰς τὸν ναὸν τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ καρδία των ᾐσθάνθη θάλπος καὶ γλυκύτητα ἄφατον. Ὁ ἱερεὺς ἐψιθύρισε μετ’ ἐνδομύχου συγκινήσεως τό, «Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου», [ ... ] ἐνῷ αἱ γυναῖκες αἱ ἄλλαι ἤναπταν ἐπιμελῶς τὰ κανδήλια, καὶ ἤναψαν μέγα πλῆθος κηρίων εἰς δύο μανουάλια, καὶ παρεσκεύασαν μεγάλην πυρὰν μὲ ξηρὰ ξύλα καὶ κλάδους εἰς τὸ προαύλιον τοῦ ναοῦ, [ ... ] κ’ ἐγέμισαν ἄνθρακας τὸ μέγα πύραυνον, τὸ σωζόμενον ἐντὸς τοῦ ἱεροῦ βήματος, κ’ ἔθεσαν τὸ πύραυνον ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ναοῦ, ρίψασαι ἄφθονον λίβανον εἰς τοὺς ἄνθρακας. Καὶ ὠσφράνθη Κύριος ὁ Θεὸς ὀσμὴν εὐωδίας.

Ἔλαμψε δὲ τότε ὁ ναὸς ὅλος, καὶ ἤστραψεν ἐπάνω εἰς τὸν θόλον ὁ Παντοκράτωρ μὲ τὴν μεγάλην κ’ ἐπιβλητικὴν μορφήν, καὶ ἠκτινοβόλησε τὸ ἐπίχρυσον καὶ λεπτουργημένον μὲ μυρίας γλυφὰς τέμπλον, μὲ τὰς περικαλλεῖς τῆς ἀρίστης βυζαντινῆς τέχνης εἰκόνας του, μὲ τὴν μεγάλην εἰκόνα τῆς Γεννήσεως, ὅπου «Παρθένος καθέζεται τὰ Χερουβεὶμ μιμουμένη», ὅπου θεσπεσίως μαρμαίρουσιν αἱ μορφαὶ τοῦ θείου Βρέφους καὶ τῆς ἀμώμου Λεχοῦς, ὅπου ζωνταναὶ παρίστανται αἱ ὄψεις τῶν ἀγγέλων, τῶν μάγων καὶ τῶν ποιμένων, ὅπου νομίζει τις ὅτι στίλβει ὁ χρυσός, εὐωδιάζει ὁ λίβανος καὶ βαλσαμώνει ἡ σμύρνα, καὶ ὅπου, ὡς ἐὰν ἡ γραφικὴ ἐλάλει, φαντάζεταί τις ἐπὶ μίαν στιγμὴν ὅτι ἀκούει τό, Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ!

 

Ἐν τῷ μέσῳ δὲ κρέμαται ὁ μέγας ὀρειχάλκινος καὶ πολύκλαδος πολυέλεος, καὶ ὁλόγυρα ὁ κρεμαστὸς χορός, μὲ τὰς εἰκόνας τῶν Προφητῶν καὶ Ἀποστόλων, ὑφ’ ὃν ἐτελοῦντο τὸ πάλαι οἱ σεμνοὶ γάμοι τῶν χριστιανικῶν ἀνδρογύνων. Καὶ ὁλόγυρα αἱ μορφαὶ τῶν Μαρτύρων, Ὁσίων καὶ Ὁμολογητῶν. Ἵστανται ἐπὶ τῶν τοίχων ἠρεμοῦντες, ἀπαθεῖς, ὁποῖοι ἐν τῷ Παραδείσῳ, εὐθὺ καὶ κατὰ πρόσωπον βλέποντες, ὡς βλέπουσι καθαρῶς τὴν Ἁγίαν Τριάδα. Μόνος ὁ Ἅγιος Μερκούριος, μὲ τὴν βαρεῖαν περικεφαλαίαν του, μὲ τὸν θώρακα, τὰς περικνημῖδας καὶ τὴν ἀσπίδα, φαίνεται ὀλίγον τι ἐγκαρσίως βλέπων καὶ κινούμενος καὶ δρῶν, εἰς τὰ δεξιὰ τοῦ ναοῦ, [ ... ] Γείτων [ ... ] παρίσταται γλυκεῖα καί συμπαθεστάτη εἰκών, ὁ Ἅγιος Κήρυκος, τριετίζον παιδίον, κρατούμενον ἐκ τῆς χειρός ὑπό τῆς μητρός του, τῆς Ἁγίας Ἰουλίττης. [ ... ]

 

Καὶ εἰς τὴν χιβάδα τοῦ ἱεροῦ βήματος, ὑψηλά, ἐφαίνετο στεφανουμένη ὑπὸ ἀγγέλων ἡ τῶν Οὐρανῶν Πλατυτέρα. Καὶ κατωτέρω περὶ τὸ θυσιαστήριον ἵσταντο ἄῤῥητον σεμνότητα ἀποπνέουσαι αἱ μορφαὶ τῶν μεγάλων Πατέρων, τοῦ Ἀδελφοθέου, τοῦ Βασιλείου, τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τοῦ Θεολόγου, κ’ ἐφαίνοντο ὡς νὰ ἔχαιρον, διότι ἔμελλον ν’ ἀκούσωσι καὶ πάλιν τὰς εὐχὰς καὶ τοὺς ὕμνους τῆς Εὐχαριστίας, οὓς αὐτοὶ ἐν Πνεύματι συνέθεσαν. Πέριξ δὲ καὶ ἐντὸς καὶ ἐκτός, εἰκονίζετο περιτέχνως ὅλον τὸ Δωδεκάορτον, καὶ τὰ τάγματα τῶν Ἀγγέλων, καὶ ἡ Βρεφοκτονία, καὶ οἱ κόλποι τοῦ Ἀβραάμ καὶ ὁ Λῃστής ὁ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ ὁμολογήσας.

συνεχίζεται

‘Η πρόεδρος τῆς “ Ἀκαδημίας Βυζαντινῶν Τεχνῶν “ Ἁγιὰ Σοφιὰ”” καὶ καθηγήτρια Ἁγιογραφίας Βασιλικὴ Κολοκυθάκου καλεῖ τοὺς μαθητές της ὅλων τῶν τμημάτων νὰ δηλώσουν συμμετοχὴ στὴν ἔκθεση Ἁγιογραφίας ποὺ θὰ πραγματοποιηθῇ τὸν Μάιο τοῦ 2018, σὲ δύο διαφορετικὲς αἴθουσες.

Ἡ συμμετοχὴ εἶναι 20 (εἴκοσι) εὐρὼ ἀνὰ ἔργο. Θέμα ἐλεύθερο. Δηλώσεις συμμετοχῆς ἔως τέλος Δεκεμβρίου 2017.

Θὰ γίνουν δεκτὰ καὶ ἄλλων συναδέλφων ἔργα ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει χῶρος.

Ὑγεία σὲ ὅλους, χαρούμενες γιορτές!