ΙΕΡΑ ΑΜΦΙΑ

Τριάντα Ἰανουαρίου, μεγάλη ἑορτὴ τῶν γραμμάτων καὶ τῆς παιδείας, μιᾶς καὶ τιμοῦμε τοὺς "τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος".

Στὴν εἰκονογραφία οἱ Ἱεράρχες Βασίλειος ὁ Μέγας, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καὶ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, φέρουν τὴν ἀρχιερατικὴ ἐνδυμασία τῆς ἐποχῆς τους. Μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς ἐορτῆς τους, θὰ κάνωμε μιὰ σύντομη ἀναφορὰ στὰ ἄμφια ὅλων τῶν βαθμίδων τῆς ἱερωσύνης. Ἱερὰ ἄμφια (ἐκ τοῦ "ἀμφιέννυμι" = ἐνδύομαι ), εἶναι οἱ στολὲς ποὺ φοροῦν οἱ κληρικοὶ ὅταν λαμβάνουν μέρος στὶς ἱερές ἀκολουθίες.

 

Ἄμφια κοινὰ στοὺς τρεῖς βαθμοὺς τῆς ἱερωσύνης εἶναι:

1. Στιχάριο: Λευκός, συνήθως, ποδήρης χιτῶνας, μὲ φαρδιὲς χειρῖδες. Τῶν διακόνων ἔχει βραχύτερες χειρῖδες, μπορεῖ, δέ, νὰ εἶναι καὶ ἀλλου χρώματος. Στὸ ἀρχιερατικό, μόνο, στιχάριο ὑπάρχουν δυὸ κατακόρυφες μαῦρες λωρῖδες ποὺ ἐκτείνονται ὡς τὰ πόδια, οἱ λεγόμενοι «ποταμοί», καὶ συμβολίζουν τοὺς “ποταμοὺς τῆς σοφίας”, τὴ διδασκαλία τοῦ Θείου Λόγου. Τὸ λευκό του χρῶμα συμβολίζει τὴν ἁγνότητα καὶ τὸ πνευματικὸ φῶς, ἐνῷ ἂν εἶναι ἐρυθρό, τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸ αἷμα Του.

2. Ἐπιμανίκια: Περιτυλίγουν τὰ χέρια άπ΄ τὸν καρπὸ ὡς σχεδὸν τοὺς ἀγκῶνες καὶ συμβολίζουν τὰ δεσμὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

ΑΜΦΙΑ ΔΙΑΚΟΝΟΥ 

 

Ὀράριο: Εἶναι μιὰ πλατειὰ ταινία ποὺ φέρει ὁ διάκονος γύρω ἀπὸ τὸν ἀριστερό του ὦμο, ἐνῷ τὰ ἄκρα της πέφτουν τὸ ἕνα ἐμπρὸς καὶ τὸ ἄλλο πίσω. Συμβολίζει τὰ πτερὰ τῶν Ἀγγέλων, ἤ, κατ΄ ἄλλη ἑρμηνεία, τὸ πίσω ἄκρο τὴν Παλαια Διαθήκη καὶ τὸ μπροστινὸ τὴν Καινή.

ΑΜΦΙΑ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ

Ἐπιτραχήλιο (πετραχήλι): Πλατειὰ ταινία ποὺ περιβάλλει τὸν τράχηλο καὶ ἐκτείνεται μπροστὰ ὡς τὰ πόδια. Συμβολίζει τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ ποὺ περιβάλλει τοὺς ἱερεῖς, χωρὶς αὐτὸ δὲν δύνανται νὰ τελέσουν καμιὰ ἀκολουθία. Οἱ κροσσοὶ στὸ κάτω ἄκρο του συμβολίζουν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων τοῦ ποιμνίου του γιὰ τὸ ὁποῖο ὁ ἱερέας φέρει εὐθύνη καὶ θὰ δώσῃ λόγο κατὰ τὴ Δευτέρα Παρουσία.

Ζώνη: περιβάλλει τὴ μέση τοῦ ἱερέως καὶ συμβολίζει τὴν ἐγκράτεια, τὴ δύναμη καὶ τὴν ἑτοιμότητα στὸν ἀγῶνα κατὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς πίστης.

Φαιλόνιο: χιτῶνας κωνόσχημος, τὸ ἐξώτερο καὶ τελευταῖο ἄμφιο ποὺ φορᾷ ὁ ἱερέας. Εἶναι κοντύτερο στὸ μπροστινὸ μέρος, δὲν ἔχει χειρίδες καὶ διακρίνονται δύο τύποι του, ὁ ἑλληνικός, κατὰ τὸν ὁποῖο ἐφαρμόζει στοὺς ὤμους, καὶ ὁ ῥωσικός, στὸν ὁποῖο τὸ πίσω μέρος τοῦ ἀνοίγματος γιὰ τὸν λαιμὸ σηκώνεται καὶ καλύπτει τὸν τράχηλο καὶ μέρος τῆς κεφαλῆς. Συμβολίζει τὸν ἄῤῥαφο χιτῶνα του Ἰησοῦ καὶ τὴν ἑνότητα τῆς ἐπίγειας ἐκκλησίας. Κατὰ τὰ πρῶτα χριστιανικὰ χρόνια τὸ φοροῦσε καὶ ὁ ἐπίσκοπος, τότε τὸ φαιλόνιο ἔφερε παντοῦ πάνω του Σταυροὺς καὶ λεγόταν πολυσταύριο φαιλόνιο. Ἄν ἔχει λευκὸ χρῶμα, συμβολίζεται ἔτσι ἡ θεία χάρις, ἄν ἐρυθρό, ἡ χλαμύδα τοῦ ἐμπαιγμοῦ τοῦ Χριστοῦ.

Ἐπιγονάτιο: ὕφασμα σὲ σχῆμα ῥόμβου, ποὺ κρέμεται ἀπὸ τὴ ζώνη, πάνω ἀπὸ τὸ δεξὶ πόδι. Ἀποτελεῖ ἔνδειξη ἐκλησιαστικοῦ ἀξιώματος, τὸ φέρουν π.χ. ἀρχιμανδρῖτες, πρωτοπρεσβύτεροι, οἰκονόμοι κ. λπ., καὶ ὅσοι ἔχουν τὴν ἄδεια να ἐξομολογοῦν. Συμβολίζει τὸ «λέντιο», τὴ λινὴ πετσέτα μὲ τὴν ὁποία ὁ Ἰησοῦς σκούπισε τὰ πόδια τῶν μαθητῶν Του, ἀφοῦ τὰ ἔπλυνε, στὸν Μυστικὸ Δεῖπνο. Ἐπίσης, λόγῳ τῆς θέσης καὶ τοῦ σχήματός του, ποὺ μοιάζει μὲ ξίφος, συμβολίζει καὶ τὴν πνευματικὴ μάχαιρα, τὸ ὄπλο μὲ τὸ ὁποῖο ὁ ἱερέας ὑπερασπίζεται τὴν ἐκκλησία.

ΑΜΦΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

Ὁ Ἐπίσκοπος φέρει ἐκτὸς ἀπὸ τὸ στιχάριο, τὰ ἐπιμανίκια, τὴ ζώνη καὶ τὸ ἐπιγονάτιο, καὶ τὰ ἑξῆς:

1. Σάκκο ἤ Δαλματική : κοντὸς χιτῶνας μὲ βραχεῖες χειρῖδες καὶ στὶς ῥαφές πλάι, φέρει κουδουνάκια ἢ ταινίες. Συμβολίζει τὴ χλαῖνα μὲ τὴν ὁποία ἐνέδυσαν τὸν Ἰησοῦ γιὰ νὰ Τὸν ἐμπαίξουν.

2. Ὠμοφόριο : Φέρεται πάνω ἀπὸ τὸ σάκκο, στούς ὤμους καὶ συμβολίζει τὸ χαμένο πρόβατο, ποὺ ἀναζήτησε καὶ ἐπανέφερε ὁ Ἰησοῦς στοὺς ὤμους Του, ὡς καλὸς ποιμένας.

3.Μανδύα : Μακρὺ ἔνδυμα βαθυκύανο ἢ ἰῶδες, δένεται ἀπὸ τὸ λαιμὸ καὶ τὴν ἄκρη κρατάει συνήθως ὁ διάκονος. Τὸ φορᾷ ὁ ἀρχιερέας ὅταν δὲν ἔχει ἐνδυθῆ τὴν ἀρχιερατικὴ στολή, κατὰ τὴ Θεία Λειτουργία, σὲ μεγάλους ἑσπερινούς καὶ ἄλλες ἀκολουθίες.

4.Μίτρα : Ἐπίσημο κάλυμμα τῆς κεφαλῆς, τὸ φέρει ὅταν ἱερουργῇ ὁ ἀρχιερέας. Μοιάζει μὲ αὐτοκρατορικὸ στέμμα καὶ στὴν κορυφὴ φέρει Σταυρό.

5.Ἐγκόλπιο : Κόσμημα μὲ τὴν είκόνα τοῦ Χριστοῦ ἥ τῆς Θεοτόκου, σύμφωνα μὲ τὴ συνήθεια τῶν Χριστιανῶν νὰ φέρουν στὸ στῆθος τους Σταυρό. Φέρεται καὶ ἐκτὸς ἀκολουθιῶν, συμβολίζει τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς καὶ ἀποτελεῖ ὁμολογία πίστεως.

6.Ποιμαντορικὴ ῥάβδο : Δεῖγμα τῆς πνευματικῆς ἐξουσίας ἀλλά καὶ ὑποχρέωσης τοῦ ἀρχιερέως νὰ ποιμάνῃ καὶ νὰ ἐλέγχῃ τὸ λαὸ τοῦ Κυρίου. Στὴν κορυφὴ φέρει μικρὸ Σταυρὸ ἀνάμεσα σὲ δύο φίδια, τὰ ὁποῖα συμβολίζουν τοὺς ὀρατοὺς καὶ ἀοράτους ἐχθροὺς τῆς ἐκκλησίας ποὺ ὁ Σαυρὸς νικᾷ, ἤ, κατ΄ ἄλλες ἑρμηνεῖες, ὑπενθυμίζουν τὸν χάλκινο ὄφη ποὺ ὁ Μωυσῆς ὕψωσε στὴν ἔρημο, ἢ δηλώνουν τὴ φρόνηση ἡ ὁποία πρέπει νὰ διακρίνῃ τοὺς ἀρχιερεῖς.

7. Σταυρό : Κρέμεται ἀπὸ τὸ λαιμὸ καὶ συμβολίζει τὴν αὐταπάρνηση καὶ αὐτοθυσία. Ἐπίσης φέρεται ἀπὸ ἀξιωματούχους ἱερεῖς.

8.Ἐπανωκαλύμαυκο ἤ Ἐπιῤῥιπτάριο : Μαῦρο ὕφασμα ποὺ φοριέται πάνω ἀπὸ τὸ καλυμμαύκι. Τὸ φοροῦν ἐπίσης οἱ Ἱερομόναχοι καὶ οἱ μοναχοὶ καὶ συμβολίζει τὴν ἀπάρνηση τῶν ἐγκοσμίων. Δὲν τὸ φοροῦν οἱ ἔγγαμοι ἱερεῖς, ἐκτὸς ἄν ὁ Πατριάρχης τοὺς τὸ ἀπονείμει γιὰ προσφορὰ ἐξαιρετικῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑπηρεσιῶν.

Στέμμα, σάκκο καὶ σκῆπτρο ἔφερε ὁ Αὐτοκράτορας . Ὁ σάκκος, ἡ μίτρα καὶ ἡ ποιμαντορικὴ ῥάβδος (πατερίτσα) ἐμφανίζονται ὡς διακριτικὰ τοῦ ἀρχιερέως μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης, γιὰ νὰ καταδειχθῇ ὅτι ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, καὶ κατ΄ ἐπέκτασιν ὅλοι οἱ ἀρχιερεῖς, τρόπον τινὰ ἀντικαθιστοῦν τὴν ἐξουσία τοῦ Αὐτοκράτορα, παίρνουν συμβολικὰ τὴ θέση του γιὰ τοὺς ὑπόδουλους στοὺς Τούρκους λαούς. Στοὺς πρὸ ἁλώσεως χρόνους οἱ ἀρχιερεῖς δὲν ἔφεραν σάκκο, μίτρα καὶ πατερίτσα, ἑπομένως εἶναι λανθασμένη ἡ ἀπεικόνιση Ἁγίων ἱεραρχῶν ποὺ ἔζησαν πρὸ τοῦ 15ου αἰ. μὲ αὐτὰ τὰ σύμβολα. Κάποτε ἴσως βροῦμε τὸν Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, σπανιώτερα καὶ τὸν Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, μὲ σάκκο, ἀκόμα καὶ μὲ πατερίτσες καὶ μίτρες, ὄχι ὅμως δεκτὲς αὐτὲς οἱ ἀπεικονίσεις, διότι τὴν ἐποχὴ τῶν τριῶν αὐτῶν Ἱεραρχῶν δὲν τοὺς εἶχαν παραχωρηθῆ. Γι᾿ αὐτὸ ἀναφέρω πολλές φορές, δίνομε μεγάλη προσοχὴ στὴν είκόνα ποὺ θέλομε νὰ ἁγιογραφήσωμε ἢ νὰ ἀγοράσωμε.

Ὁ καλλιτέχνης ξυλογλύπτης Βασίλειος Νᾶνος μᾶς φιλοξένησε στὸ ἐργαστήριό του καὶ μᾶς μίλησε γιὰ τὴν τέχνη του. Παραθέτομε ὅσα μᾶς εἶπε, σὲ δύο ἀποσπάσματα.

Β΄ μέρος

Σχολὲς ὑψηλοῦ ἐπιπέδου ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν. Τοῦ Γεωργίου Σταύρου, στὰ Ἰωάννινα, ἦταν ὀρφανοτροφεῖο καὶ τεχνικὴ σχολή, ἡ καλύτερη γιὰ τὴν ξυλογλυπτική. Δίδασκε ἐκεῖ ὁ Γεώργιος Σταυρόπουλος, ἀλλὰ τὸν ἔδιωξαν τὸ 1960, ἐπειδὴ δὲν ἦταν καθηγητῆς τῆς Ἀνωτάτης Σχολῆς Καλῶν Τεχνῶν. Μετὰ ἡ σχολὴ παρήκμασε, ὥσπου ἔκλεισε. Ὅπως ἔκλεισαν καὶ οἱ σχολὲς τῆς Καλαμπάκας καὶ τοῦ Βαλτεσινίκου.

Σήμερα ἡ κατάσταση στὴ διδασκαλία εἶναι ἀσαφῆς καὶ εἰς βάρος τῆς ποιότητας καὶ τῆς συνέχισης τῆς τέχνης. Γιὰ παράδειγμα, οἱ ξυλογλύπτες δὲν γίνονται δεκτοὶ στὸ καλλιτεχνικὸ Ἐπιμελητήριο. Σὲ κάποιες περιπτώσεις, ἂν τὸ σχέδιο δὲν ἦταν ὑπογεγραμμένο ἀπὸ καθηγητὴ τῆς ΑΣΚΤ, δὲν ἐνεκρίνετο. Σὲ ΙΕΚ ὑπῆρχε ἡ ὑποδομή, ἀλλὰ βάσει τοῦ προγράμματος σπουδῶν ἡ διδασκαλία θὰ γινόταν μία διδακτικὴ ὥρα τὴν ἡμέρα, κάθε ἡμέρα, χρονικὸ διάστημα ἐλάχιστο. Ἂν ὁ δάσκαλος εἶναι ἐμπειροτέχνης, δὲν ἔχει δικαίωμα νὰ ὑπογράψῃ πτυχίο. Σὲ ἄλλη σχολή, ὁπου ὁ ὑπάρχων δάσκαλος θὰ ἔβγαινε στὴ σύνταξη, προτιμήθηκε ἐπιπλοποιὸς ὡς ἀντικαταστάτης.

                         

Ἐκεῖνοι ποὺ γνωρίζουν σφαιρικὰ τὴν ξυλογλυπτική, εἶναι πολὺ λίγοι, λιγότεροι τῶν εἴκοσι σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Γιατί, ἀπ’ ὅσους δουλεύουν σ’ ἕνα ἐργαστήριο, ἕνας κατασκευάζει τὸ μοντέλο, δὲ γνωρίζουν ὅλοι. Ἀλλὰ καὶ στοὺς κατέχοντες τὴν τέχνη δὲ δίνονται δουλειές, εἶναι τυποποιημένες καὶ γίνονται μὲ παντογράφο. Πάντως, παρὰ τὶς δυσκολίες ὁ τεχνίτης δὲν “ ξεμένει” , ὁ ἴδιος ἀπὸ τὸ 1960 ἐργάζεται καὶ καταφέρνει πάντα νὰ μὴ μένει χωρὶς μεροκάματο.

Ἐπίπονη ἐργασία, θέλει δύναμη καὶ ἀντοχή. Γιὰ νὰ βγῇ ποιότητα, ἀρχίζει ὁ ξυλογλύπτης πρωὶ καὶ τελειώνει τὸ βράδυ. Πρέπει νὰ τὸ δῇ τὸ ἔργο στὸ μυαλό του, μόνο τότε ξέρει τί θὰ φτιάξῃ, ἀλλιῶς δὲ θ’ ἀρέσῃ οὔτε στὸν ἴδιο. Παλιὰ γνώριζε καὶ ὀ πελάτης, τώρα ὄχι. Σήμερα ἐπικρατεῖ ὁ τρόπος σκέψης: “κάνε τό μου καλό, πληρώνω”. Ἀλλὰ δὲ γίνονται ἔτσι οἱ δουλειές. Ὁ τεχνίτης δὲν εἶναι ἔμπορος. Ἐκτὸς τῶν χρημάτων, ἀπαιτεῖται χρόνος καὶ ἔμπνευση.

Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, Β’ μέρος

Πῶς ἀπεικονίζομε τὸν Ἅγιο καὶ τί σημαίνει τὸ κάθε ἐπιμέρους στοιχεῖο: 

Τὰ μαλλιά, εἶναι μὲν ἀφρόντιστα ἀλλὰ ὄχι ἄγρια καὶ φοβιστικά, ὅπως γίνονται κάποτε. Δηλώνεται ἔτσι ἡ ἀνεπιτήδευτη ζωὴ τοῦ Ἁγίου καὶ ἡ ἀμεριμνησία του γιὰ τὰ ἐγκόσμια.

Τὸ σῶμα λεπτὸ καὶ μελαχροινό, ντυμένο μὲ ροῦχο ἀπὸ τρίχωμα καμήλας. Ὁ Ἅγιος ζοῦσε μὲ λίγη καὶ ἁπλὴ τροφή καὶ φοροῦσε τρίχινο ἔνδυμα, κατὰ τὶς μαρτυρίες τῶν Εὐαγγελίων γι’ αὐτόν.Ἐπίσης, νὰ ξεκαθαρίσῃ καὶ ἡ ἑρμηνεία γιὰ τὴν τροφή του: “ἐτρέφετο μὲ μέλι καὶ ἀκρίδες” ναί, μέλι, ποὺ βρισκόταν στὰ διάφορα δένδρα τῆς περιοχῆς, καὶ τὶς δροσερὲς ἀκροῦλες τῶν φυτῶν, ὄχι τὰ ἔντομα. Νὰ σταματήσῃ αὐτὴ ἡ παρεξήγηση ποὺ διαιωνίζεται, ὅσο οἱ ἁρμόδιοι ἢ δῆθεν ἁρμόδιοι ἀπαξιοῦν νὰ κάνουν τὴ σωστὴ ἐνημέρωση.

 

Φτερά, διότι σύμφωνα μὲ τὴ ῥήση τοῦ προφήτου Μαλαχίου: “ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν Ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου”, ὁ Πρόδρομος λογίζεται ὡς Ἄγγελος. Ὄχι ὡς ἀνήκων στὶς Οὐράνιες Ἀσώματες Δυνάμεις, ἀλλὰ ὡς ἀπεσταλμένος νὰ προαναγγείλῃ τὸν Σωτῆρα.

Σταυρό, Πρόδρομος τοῦ Ἱησοῦ καὶ προφήτης, ἄρα γνώριζε γιὰ τὸν Σταυρό.

Ἡ διδασκαλία του στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου, ἐξ οὗ τὸ τοπίο ποὺ εἰκονίζεται εἶναι ἐρημικὸ μὲ ἀποῤῥῶγες βράχους, ἐνῷ κάποτε ζωγραφίζεται καὶ ὁ ποταμός.

Κορμὸς δένδρου κομμένος ἢ δενδρύλλιο, μὲ ἀξίνη πάνω του, κατὰ τὸ κήρυγμα τοῦ Προδρόμου “ ... ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται ...”.

  

Σπανιώτατα, μιὰ τρυγόνα, ὡς σύμβολο τοῦ Βαπτιστοῦ, κατὰ τὸ στιχηρὸ προσόμοιο τροπάριο ἀπὸ τὸν Μικρὸ Ἑσπερινὸ τοῦ Γενεθλίου του (24 Ἰουνίου) : “...τρυγὼν ἡ φιλέρημος σαφῶς ἐπέφανε, τὸ θεῖον ἔαρ μηνύουσα, δι’ οὗ ἐπαύθη τῆς ἀθεΐας χειμὼν βαρύτατος...”.

Στὸ ἀριστερὸ χέρι κρατεῖ πάπυρο μὲ τὴν ἐπιγραφή: “ Ὁρᾶς οἷα πάσχουσιν, ῶ Θεοῦ Λόγε, οἱ πταισμάτων ἔλεγχοι τῶν βδελυκτέων. Ἔλεγχον καὶ γὰρ μὴ φέρων ὁ Ἡρῶδης, τέτμηκεν, ἰδοῦ, τὴν ἕμὴν κάραν, Σῶτερ”. Πινάκιο μὲ τὴν ἀποτετμημένη κεφαλή του εἰκονίζεται στὸ κάτω μέρος τῆς συνθέσεως, ὡς ὑπόμνηση τοῦ τέλους του.
                                                 

Σὲ λιγώτερες ἀπεικονίσεις, ὅταν δὲν εἶναι στραμμένος πρὸς τὸν Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος ἀποδίδεται στὴν ἄνω γωνία, σὲ μικρότερη κλίμακα ἢ ἁπλῶς μὲ εὐλογοῦσα χεῖρα, μέσα σὲ δόξα, ὁ Πρόδρομος κρατεῖ τὴν ἐπιγεγραμμένη φράση τοῦ κηρύγματός του: “Μετανοεῖτε, ἤγκικε γὰρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν”.

Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, Α’ μέρος

Εἰκόνα πρόκληση γιὰ κάθε Ἁγιογράφο, ἴσως ἡ δυσκολώτερη. Ἔχεις νὰ ἐργαστῇς φτερά, δύσκολο καὶ λεπτὸ ἔργο. Τὰ μαλλιά, ἀπὸ μόνο του εἶναι θέμα πολὺ ἀπαιτητικό, ἀκόμα περισσότερο ἐδῶ, ποὺ πρέπει νὰ φανῇ ἡ ἀφροντισιὰ καὶ ἀνεμελιὰ τῆς φύσης ἀλλὰ ὄχι κι’ αὐτὸ τὸ ἄγριο ἀνακάτεμα ποὺ γίνεται πολλές φορές. Εἶναι σαρκώματα, τὸ σῶμα θὰ γίνῃ ὀστεώδες καὶ ὄχι τετράπαχο καὶ ῥοδαλό, ὅπως παρουσιάζεται κάποτε. Ἐπιπλέον ἡ φύση, ὁ ποταμός, τὰ ροῦχα. Ἡ σύνθεση σὲ προκαλεῖ νὰ ἐργαστῇς, σὲ συναρπάζει, ἀλλὰ δὲν θέλει καὶ πολὺ νὰ σὲ βγάλῃ ἐκτός. Γνώση, ἄσκηση καὶ ὑπομονὴ ἀπαιτεῖται, γιὰ νὰ γίνῃ ὁ Ἅγιος ὅπως πρέπει.

(Ἐδῶ θὰ ξεφύγω λίγο τῶν χαρακτηριστικῶν τοῦ ἔργου καὶ θὰ ἀναφέρω ἕνα παλαιότερο περιστατικό: ξεκινούσαμε νέο τμῆμα Ἁγιογραφίας, πρώτη ἡμέρα μὲ γνωριμία, συζητήσεις, ἐνημερώσεις γιὰ τὰ ὑλικὰ ποὺ μᾶς χρειάζονται ἀρχικά, ὅλα καλὰ. Τὰ μαθήματα γίνονταν μιὰ φορὰ τὴν ἑβδομάδα, ὄχι σὲ ἐργαστήρι (ὅπου οἱ μαθητὲς θὰ δέχονταν πολὺ περισσότερα ἐρεθίσματα, παρατηρῶντας καὶ ἄλλα ἔργα) ἀλλὰ σὲ ἁπλὴ αἴθουσα, καὶ ἦταν τρίωρα.

Στὴν δεύτερη συνάντηση, ποὺ θὰ ξεκινούσαμε σχέδιο μὲ μολύβι, ἦρθε ἕνας μαθητὴς μ’ ἔνα ντοσιὲ γεμάτο φωτοτυπίες εἰκόνων, πινέλλα ζωγραφικῆς, ἕνα ξύλο ἀστοκάριστο καὶ μοῦ ἀνακοίνωσε μὲ ὕφος βαρύγδουπο: “ Ἐγὼ σήμερα θὰ φτιάσω τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Πρόδρομο. ”. Καλά, τοῦ ἀπάντησα, βγάλε τώρα μπλὸκ καὶ μολύβι, καὶ θὰ δοῦμε κι’ αὐτὸ ποὺ λές. Πέρασε ἕνας χρόνος ἄσκησης, δύο χρόνια, τρία, ρωτάω τὸν ἀναφερόμενο ἀνωτέρω μαθητή: “Τί λές, Βασίλη, νὰ φτιάσωμε τὸν Ἅη Γιάννη;” “ Ἴσως, σὲ ἄλλα τρία χρόνια”, μοῦ ἀπαντάει γελῶντας. Εἶχε πλέον καταλάβει τί ἐστι ἔργο Ἁγιογραφίας καὶ μάλιστα τὸ συγκεκριμένο θέμα.)

ἀκολουθεῖ Β’ μέρος

Τὰ Ἅγια Θεοφάνεια, 6 Ἰανουαρίου

Θεοφάνεια ἢ Ἐπιφάνεια εἶναι μιὰ ἀρχαιοτάτη καὶ ἡ πρώτη ἀμιγῶς χριστιανικὴ ἑορτή, ἀφοῦ τὸ Πάσχα ἐν μέρει ἔχει καὶ ἰουδαϊκὴ καταγωγή. Σημαίνει τὴν ἐμφάνιση στὸν κόσμο τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, γι’ αὐτὸ ἀρχικὰ ἦταν συνδεδεμένη μὲ τὰ Χριστούγεννα. Ἀπὸ τὸν 4ο αἰ. χωρίζονται οἱ ἑορτασμοί, καὶ τὰ Θεοφάνεια πλέον θεωροῦνται ὡς ἡ ἐπέτειος τοῦ βαπτίσματος τοῦ Ἰησοῦ στὸν ποταμὸ Ἰορδάνη καὶ τῆς δημοσίας ἐμφανίσεώς Του.

Στὴν εἰκόνα τῆς Βαπτίσεως, δεσπόζει ἡ μορφὴ τοῦ Χριστοῦ. Τοποθετημένος στὸ κέντρο τῆς συνθέσεως, βρίσκεται μέσα στὸν ποταμό, μὲ στάση κατὰ μέτωπον πρὸς τὸν θεατή, ἤ, πολὺ σπάνια, στρεφόμενος πρὸς τὸν Πρόδρομο. Σὲ παλαιότερες ἀποδόσεις γυμνός, σὲ μεταγενέστερες ζωσμένος περὶ τὴν ὀσφὺν μὲ λευκὸ ὕφασμα. Ἐπίσης στὶς παλαιότερες παραστάσεις ἀποδίδεται πολὺ ἔντονα ἡ κατάδυσή Του στὸ νερό, ὥστε φαίνεται βυθισμένος, άκόμα καὶ ὡς τὸν λαιμό.

 

Στὸ ἄνω μέρος, ἀκριβῶς στὸ κέντρο, μὲ δόξα σὲ σχῆμα τόξου κύκλου ἢ ἀκτινωτή, ἢ μὲ χέρι ποὺ εὐλογεῖ, ἢ μὲ συνδυασμό τους, ὑποδηλώνεται ὁ Θεὸς Πατήρ, ποὺ προσεφώνησε τὸν Ἰησοῦ “ἀγαπητὸν Ὑιόν” Του. Ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινᾷ δέσμη ἀκτίνων, συνήθως ἀνοικτοῦ κυανοῦ χρώματος, ποὺ καταλήγει στὴν κεφαλὴ τοῦ Χριστοῦ, πάνω ἀπὸ τὴν ὁποία φαίνεται ἡ Περιστερά, ὁ Παράκλητος ποὺ μὲ τὴν ἐμφάνισή Του δείχνει γιὰ ποιόν ἀκούστηκε ἡ φωνὴ ἀπὸ τὸν οὐρανό.

Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης, συνήθως στὴν ἀριστερὰ ὄχθη τοῦ Ἰορδάνου, τείνει τὸ δεξὶ χέρι του πρὸς τὴν κορυφὴ τῆς κεφαλῆς τοῦ Ἰησοῦ. Εἶναι ὁλότελα ἀποῤὁφημένος ἀπὸ τὸ γεγονός, γι’ αὐτὸ συχνὰ ἐμφανίζεται ἐν κατατομῇ, προσβλέποντας τὸν Χριστὸ ἢ τὴν Περιστερὰ ποὺ κατεβαίνει. Ἡ ἐνδυμασία του, ἀρχικά, εἶναι ἀρχαιοελληνική, ἀνοικτόχρωμος χιτῶνας ἐσωτερικὰ μὲ “σημεῖον” καὶ ἐξωτερικὰ ἱμάτιο κυανοπράσινο. Σὲ μεταγενέστερες εἰκόνες φορᾷ ἔνδυμα ἀπὸ τρίχες ἢ προβιὰ καμήλας.

Στὴν ἀπέναντι τοῦ Ἰωάννου ὄχθη, Ἄγγελοι παραστέκουν, σκυμμένοι ἐλαφρά, μὲ σκεπασμένα τὰ χέρια τους ἄλλοτε μὲ τμῆμα τοῦ ἐνδύματός τους, ἄλλοτε μὲ ξεχωριστὸ ὕφασμα.

Μέσα στὸ νερὸ κάποτε εἰκονίζονται ἰχθύες καὶ κάποιες ἄλλες μορφές, χωρὶς ν’ ἀποκλείεται νὰ λείπουν τελείως. Ὅταν ὑπάρχουν, μιὰ γυναικεία καὶ μιὰ ἀνδρική, συμβολίζουν, κατὰ τὰ ἑλληνιστικὰ ζωγραφικὰ πρότυπα, τὴν θάλασσα καὶ τὸν Ἰορδάνη, ποὺ σύμφωνα καὶ μὲ ἕναν ὕμνο τῆς ἑορτῆς, ἡ μὲν θάλασσα “ἔφυγεν”, ὁ δὲ Ἰορδάνης “ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω”, ἀπὸ τὴν κατάπληξή τους για τὸ θαῦμα ποὺ συνέβη.

Τὸ τοπίο εἶναι βραχῶδες καὶ ξηρό, δηλώνοντας τὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου. Κάποτε, στὴ ῥίζα ἑνὸς μικροῦ δένδρου φαίνεται μιὰ ἀξίνα, ποὺ ὁ Βαπτιστῆς ἔχει ἀναφέρει σὲ λόγο του, ὥς σύμβολο τῆς ἐπικειμένης πνευματικῆς ἐκκαθάρισης.

Σπάνια, πιὸ πέρα απὸ τὸν Πρόδρομο παρίστανται καὶ δύο ἄνδρες, πρόκειται γιὰ τὸν Ἅγιο Ἀνδρέα καὶ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Θεολόγο, οἱ ὁποῖοι, πρὸ τοῦ γίνουν Ἀπόστολοι ἦταν μαθητὲς τὸυ Ἁγίου Ἰωάννου τοὺ Βαπτιστοῦ.

 
Ἡ εἰκόνα ἀποτυπώνει, μαζὶ μὲ τὸ γεγονὸς τῆς Βαπτίσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, τὴν φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος ποὺ συντελέστηκε τότε.

Ὁ  καλλιτέχνης  ξυλογλύπτης Βασίλειος Νᾶνος μᾶς φιλοξένησε στὸ ἐργαστήριό του καὶ μᾶς μίλησε γιὰ τὴν τέχνη του. Παραθέτομε ὅσα μᾶς εἶπε, σὲ δύο ἀποσπάσματα.

α΄ μέρος

Ἡ Ξυλογλυπτικὴ διακρίνεται σέ: α΄) λαϊκὴ ἢ ποιμενική, μὲ ἔργα της κυρίως ἀντικείμενα καθημερινῆς χρήσης, π.χ. ῥόκες, γκλίτσες, κουτάλια, κασέλλες, κούνιες καὶ ἄλλα μικρὰ ἢ μεγαλύτερα ἔπιπλα, τὰ ὁποῖα στόλιζε ἡ ζωντανὴ φιλοκαλία τῶν τεχνιτῶν, β΄) ἐκκλησιαστική, ποὺ ἀναπτύχθηκε κατὰ τὴ βυζαντινὴ περίοδο, ἀλλὰ ἐξακολουθεῖ νὰ ὀμορφαίνει λειτουργικὰ ἀντικείμενα καὶ ἔπιπλα λατρευτικῆς χρήσης (εἰκονοστάσια, προσκυνητάρια, Σταυρούς, Ἁγ. Τράπεζες, ἄμβωνες, στασίδια κ. ἄ.) καὶ γ΄) ἀστική, μὲ ἔπιπλα καὶ κομψοτεχνήματα γιὰ κατοικίες εὐπόρων οἰκογενειῶν. Βέβαια στὴν Ἑλλάδα ὑπάρχει περισσότερη ἐξοικείωση μὲ τὸ ὕφος ἕνὸς στασιδιοῦ ἢ μιᾶς σαρμανίτσας, παρὰ μὲ τῶν ἐπίπλων τύπου Λουδοβίκου 15ου.

                                    

Ἡ κορωνίδα τῶν πρώτων ὑλῶν γιὰ τὴν ἑλληνικὴ καὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς ξυλογλυπτική, εἶναι ἡ καρυδιά. Δίνει ξῦλο σταθερό, ἀνθεκτικό, μὲ ὄμορφα νερά. Τὸ φλαμοῦρι δίνει τὸ πιὸ μαλακὸ καὶ εὐκατέργαστο ξύλο. Πάντως ὅλα τὰ ξῦλα σκαλίζονται. Γιὰ προστασία τῶν ἔργων, πρὸ τῆς κατεργασίας ὁ τεχνίτης ἀλείφει τὰ ξῦλα μὲ πετρέλαιο, ποὺ εἶναι ἀπολυμαντικὸ καὶ μαλακτικό. Ἕνα ἑξάμηνο μετά, ἀπλώνει παραφινέλαιο. Ὅταν πλέον παραδοθῇ τὸ ἔργο, ἡ ἀπομάκρυνση τῆς σκόνης καὶ τὸ περιστασιακὸ κέρωμα ἀρκοῦν γιὰ τὴν καλὴ διατήρησή του.

Στὸ τεχνικὸ σκέλος, τὸ “ὀπλοστάσιο” τῶν ξυλογλυπτῶν ἀριθμεῖ πάνω ἀπὸ 180 ἐργαλεῖα, μὲ συχνότερης χρήσης περὶ τὰ 80. Παλαιότερα τὰ ἔφτιαχναν οἱ ἴδιοι, σὲ συνεργασία μὲ σιδερᾶδες. Περιλαμβάνονται σκαρπέλα μὲ ὅλες τὶς κλίσεις (κλίση εἶναι ἡ “κοιλίτσα” τους) καὶ τὶς γωνίες, ἀκόνι καὶ πέτρα λαδιοῦ γιὰ τὸ τρόχισμα. Ἡ σύνδεση τῶν μερῶν γίνεται μὲ κόλλα ἢ καὶ μόρσο-ἐγκοπὴ γιὰ τὰ ἔπιπλα ἢ μεγάλες παραγγελίες.

                             

Ἀπόσπασμα τοῦ διηγήματος τοῦ Παπαδιαμάντη “στὸ Χριστό, στὸ Κάστρο”

Β’ μέρος

Ὅταν ἔφθασαν εἰς τὸ Κάστρον καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν ναὸν τοῦ Χριστοῦ, τόσον θάλπος ἐθώπευσε τὴν ψυχήν των, ὥστε ἂν καὶ ἦσαν κατάκοποι, καὶ ἂν ἐνύσταζόν τινες αὐτῶν, ᾐσθάνθησαν τόσον τὴν χαρὰν τοῦ νὰ ζῶσι καὶ τοῦ νὰ ἔχωσι φθάσει αἰσίως εἰς τὸ τέρμα τῆς πορείας των, εἰς τὸν ναὸν τοῦ Κυρίου, ὥστε τοὺς ἔφυγε πᾶσα νύστα καὶ πᾶσα κόπωσις. [...] Ἐντὸς τοῦ ναοῦ ἡ θερμότης ἦτο λίαν εὐάρεστος, τῇ βοηθείᾳ τῶν ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν πυρῶν. [ ... ] Καὶ εἶτα ὁ ἱερεὺς ἔβαλεν εὐλογητὸν καὶ ἐψάλη ἡ λιτὴ τῆς μεγαλοπρεποῦς ἑορτῆς, μεθ’ ὃ ὁ κὺρ Ἀλεξανδρὴς ἤρχισε τὰς ἀναγνώσεις, καὶ ὅσοι ἦσαν νυστασμένοι ἀπεκοιμήθησαν σιγὰ εἰς τὰ στασίδιά των (Ἄ! ἔμελλον ἄρα τοῦ Προφητάνακτος οἱ θεσπέσιοι ὕμνοι ἀπὸ ψαλμῶν νά καταντήσωσιν ἀνάγνωσις νυστακτική, καὶ ὡς ἀνάγνωσις νὰ παραλείπωνται ὅλως ὡς φορτικόν τι καὶ παρέλκον!), βαυκαλιζόμενοι ἀπὸ τὴν ἔῤῥινον καὶ μονότονον ἀπαγγελίαν τοῦ κὺρ Ἀλεξανδρῆ. Ὁ ἀγαθὸς γέρων ἦτο ἐκ τοῦ ἀμιμήτου ἐκείνου τύπου τῶν ψαλτῶν, ὧν τὸ γένος ἐξέλιπε δυστυχῶς σήμερον. Ἔψαλλε κακῶς μέν, ἀλλ’ εὐλαβῶς καὶ μετ’ αἰσθήματος. Κανὲν σχεδὸν κῶλον δὲν ἔλεγεν ὀρθῶς, οὔτε μουσικῶς οὔτε γραμματικῶς. Πότε ἓν καὶ ἥμισυ κῶλον τὰ ἥνου εἰς ἕν, πότε δύο καὶ ἥμισυ τὰ διῄρει εἰς τέσσαρα. Ἀλλὰ προκριτωτέρα ἡ ἀμάθεια τῆς δοκησισοφίας… 

 

  Ἀλλ’ ὅτε ὁ ἱερεὺς ἐξελθὼν ἔψαλε τὸ «Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός», τότε αἱ μορφαὶ τῶν Ἁγίων ἐφάνησαν ὡς νὰ ἐφαιδρύνθησαν εἰς τοὺς τοίχους· «Ἀκολουθήσωμεν λοιπὸν ἔνθα ὁδεύει ὁ ἀστήρ», καὶ ὁ κὺρ Ἀλεξανδρὴς ἐνθουσιῶν ἔλαβε τὴν ὑψηλὴν καλάμην καὶ ἔσεισε τὸν πολυέλεον μὲ τὰς λαμπάδας ὅλας ἀνημμένας. «Ἄγγελοι ὑμνοῦσιν, ἀκαταπαύστως ἐκεῖ», κ’ ἐσείσθη ὁ ναὸς ὅλος ἀπὸ τὴν βροντώδη φωνὴν τοῦ παπα-Φραγκούλη μετὰ πάθους ψάλλοντος: «Δόξα ἐν ὑψίστοις λέγοντες, τῷ σήμερον ἐν σπηλαίῳ τεχθέντι», καὶ οἱ ἄγγελοι οἱ ζωγραφιστοί, οἱ περικυκλοῦντες τὸν Παντοκράτορα ἄνω εἰς τὸν θόλον, ἔτειναν τὸ οὖς, ἀναγνωρίσαντες οἰκεῖον αὐτοῖς τὸν ὕμνον. ... 
 

Ἀπόσπασμα τοῦ διηγήματος τοῦ Παπαδιαμάντη “στὸ Χριστό, στὸ Κάστρο” , μιὰ περιγραφὴ δοσμένη μὲ πολλὴ κατάνυξη, τρυφερότητα, γνώση καὶ ἀγάπη.

Α’ μέρος

...

Ὁ ναὸς τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως ἦτο ἡ παλαιὰ μητρόπολις τοῦ φρουρίου. Ὁ ναΐσκος, πρὸ ἑκατονταετηρίδων κτισθείς, ἵστατο ἀκόμη εὐπρεπὴς καὶ ὅχι πολύ ἐφθαρμένος. Ὁ παπα-Φραγκούλης καὶ ἡ συνοδία του φθάσαντες εἰσῆλθον τέλος εἰς τὸν ναὸν τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ καρδία των ᾐσθάνθη θάλπος καὶ γλυκύτητα ἄφατον. Ὁ ἱερεὺς ἐψιθύρισε μετ’ ἐνδομύχου συγκινήσεως τό, «Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου», [ ... ] ἐνῷ αἱ γυναῖκες αἱ ἄλλαι ἤναπταν ἐπιμελῶς τὰ κανδήλια, καὶ ἤναψαν μέγα πλῆθος κηρίων εἰς δύο μανουάλια, καὶ παρεσκεύασαν μεγάλην πυρὰν μὲ ξηρὰ ξύλα καὶ κλάδους εἰς τὸ προαύλιον τοῦ ναοῦ, [ ... ] κ’ ἐγέμισαν ἄνθρακας τὸ μέγα πύραυνον, τὸ σωζόμενον ἐντὸς τοῦ ἱεροῦ βήματος, κ’ ἔθεσαν τὸ πύραυνον ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ναοῦ, ρίψασαι ἄφθονον λίβανον εἰς τοὺς ἄνθρακας. Καὶ ὠσφράνθη Κύριος ὁ Θεὸς ὀσμὴν εὐωδίας.

Ἔλαμψε δὲ τότε ὁ ναὸς ὅλος, καὶ ἤστραψεν ἐπάνω εἰς τὸν θόλον ὁ Παντοκράτωρ μὲ τὴν μεγάλην κ’ ἐπιβλητικὴν μορφήν, καὶ ἠκτινοβόλησε τὸ ἐπίχρυσον καὶ λεπτουργημένον μὲ μυρίας γλυφὰς τέμπλον, μὲ τὰς περικαλλεῖς τῆς ἀρίστης βυζαντινῆς τέχνης εἰκόνας του, μὲ τὴν μεγάλην εἰκόνα τῆς Γεννήσεως, ὅπου «Παρθένος καθέζεται τὰ Χερουβεὶμ μιμουμένη», ὅπου θεσπεσίως μαρμαίρουσιν αἱ μορφαὶ τοῦ θείου Βρέφους καὶ τῆς ἀμώμου Λεχοῦς, ὅπου ζωνταναὶ παρίστανται αἱ ὄψεις τῶν ἀγγέλων, τῶν μάγων καὶ τῶν ποιμένων, ὅπου νομίζει τις ὅτι στίλβει ὁ χρυσός, εὐωδιάζει ὁ λίβανος καὶ βαλσαμώνει ἡ σμύρνα, καὶ ὅπου, ὡς ἐὰν ἡ γραφικὴ ἐλάλει, φαντάζεταί τις ἐπὶ μίαν στιγμὴν ὅτι ἀκούει τό, Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ!

 

Ἐν τῷ μέσῳ δὲ κρέμαται ὁ μέγας ὀρειχάλκινος καὶ πολύκλαδος πολυέλεος, καὶ ὁλόγυρα ὁ κρεμαστὸς χορός, μὲ τὰς εἰκόνας τῶν Προφητῶν καὶ Ἀποστόλων, ὑφ’ ὃν ἐτελοῦντο τὸ πάλαι οἱ σεμνοὶ γάμοι τῶν χριστιανικῶν ἀνδρογύνων. Καὶ ὁλόγυρα αἱ μορφαὶ τῶν Μαρτύρων, Ὁσίων καὶ Ὁμολογητῶν. Ἵστανται ἐπὶ τῶν τοίχων ἠρεμοῦντες, ἀπαθεῖς, ὁποῖοι ἐν τῷ Παραδείσῳ, εὐθὺ καὶ κατὰ πρόσωπον βλέποντες, ὡς βλέπουσι καθαρῶς τὴν Ἁγίαν Τριάδα. Μόνος ὁ Ἅγιος Μερκούριος, μὲ τὴν βαρεῖαν περικεφαλαίαν του, μὲ τὸν θώρακα, τὰς περικνημῖδας καὶ τὴν ἀσπίδα, φαίνεται ὀλίγον τι ἐγκαρσίως βλέπων καὶ κινούμενος καὶ δρῶν, εἰς τὰ δεξιὰ τοῦ ναοῦ, [ ... ] Γείτων [ ... ] παρίσταται γλυκεῖα καί συμπαθεστάτη εἰκών, ὁ Ἅγιος Κήρυκος, τριετίζον παιδίον, κρατούμενον ἐκ τῆς χειρός ὑπό τῆς μητρός του, τῆς Ἁγίας Ἰουλίττης. [ ... ]

 

Καὶ εἰς τὴν χιβάδα τοῦ ἱεροῦ βήματος, ὑψηλά, ἐφαίνετο στεφανουμένη ὑπὸ ἀγγέλων ἡ τῶν Οὐρανῶν Πλατυτέρα. Καὶ κατωτέρω περὶ τὸ θυσιαστήριον ἵσταντο ἄῤῥητον σεμνότητα ἀποπνέουσαι αἱ μορφαὶ τῶν μεγάλων Πατέρων, τοῦ Ἀδελφοθέου, τοῦ Βασιλείου, τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τοῦ Θεολόγου, κ’ ἐφαίνοντο ὡς νὰ ἔχαιρον, διότι ἔμελλον ν’ ἀκούσωσι καὶ πάλιν τὰς εὐχὰς καὶ τοὺς ὕμνους τῆς Εὐχαριστίας, οὓς αὐτοὶ ἐν Πνεύματι συνέθεσαν. Πέριξ δὲ καὶ ἐντὸς καὶ ἐκτός, εἰκονίζετο περιτέχνως ὅλον τὸ Δωδεκάορτον, καὶ τὰ τάγματα τῶν Ἀγγέλων, καὶ ἡ Βρεφοκτονία, καὶ οἱ κόλποι τοῦ Ἀβραάμ καὶ ὁ Λῃστής ὁ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ ὁμολογήσας.

συνεχίζεται

‘Η πρόεδρος τῆς “ Ἀκαδημίας Βυζαντινῶν Τεχνῶν “ Ἁγιὰ Σοφιὰ”” καὶ καθηγήτρια Ἁγιογραφίας Βασιλικὴ Κολοκυθάκου καλεῖ τοὺς μαθητές της ὅλων τῶν τμημάτων νὰ δηλώσουν συμμετοχὴ στὴν ἔκθεση Ἁγιογραφίας ποὺ θὰ πραγματοποιηθῇ τὸν Μάιο τοῦ 2018, σὲ δύο διαφορετικὲς αἴθουσες.

Ἡ συμμετοχὴ εἶναι 20 (εἴκοσι) εὐρὼ ἀνὰ ἔργο. Θέμα ἐλεύθερο. Δηλώσεις συμμετοχῆς ἔως τέλος Δεκεμβρίου 2017.

Θὰ γίνουν δεκτὰ καὶ ἄλλων συναδέλφων ἔργα ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει χῶρος.

Ὑγεία σὲ ὅλους, χαρούμενες γιορτές!

                           Ἅγιος Δημήτριος ὁ Μεγαλομάρτυς

Ἁγιογραφικὰ εἰκονίζεται ὡς στρατιωτικός, τροπαιοφόρος, ὕπατος, σὲ σκηνὲς τοῦ μαρτυρίου του, ἐνθαῤῥύνοντας τὸν Νέστορα, καὶ ἔχοντα στὴν ἀγκαλιά του τὴν Θεσσαλονίκη.

Στρατιωτικὸς τροπαιοφόρος: μὲ τὴν ῥωμαϊκὴ στολή, συνήθως ἐν προτομῇ, φέρων ἀσπίδα καὶ δόρυ.

Ἔφιππο : ὁ Ἅγιος ἱππεύει ἐρυθρὸ ἄλογο, μὲ χλαμύδα πρασίνου χρώματος ἀνεμίζουσα, στὰ πόδια τοῦ ἀλόγου ἄνθρωπος πεσμένος καταγῆς, τὸν ὁποῖον ὁ Ἅγιος ἐγγίζει μὲ τὴν αἰχμὴ τοῦ δόρατός του. Πρόκειται γιὰ τὸν Τσάρο τῶν Βουλγάρων Ἰωαννίτζη, ὁ ὁποῖος πέθανε ἀπὸ πλευρίτιδα λίγο πρὶν ἐπιτεθεῖ στὴ Θεσσαλονίκη, στὶς ἀρχὲς τοῦ 13ου αἰ.. Τὸ θάνατό του καὶ τὴ σωτηρία τῆς πόλεώς τους οἱ Θεσσαλονικεῖς τὴν ἀπέδωσαν στὴ θαυματουργικὴ ἐπέμβαση τοῦ Ἁγίου. Πρόκειται, δηλαδή, γιὰ συμβολικὴ ἀπεικόνιση καὶ ὄχι για πραγματικὸ γεγονός.

Ὕπατος : τὸν βρίσκομε σὲ τοιχογραφία τοῦ Ναοῦ του στὴ Θεσσαλονίκη, ὄρθιο μὲ τὰ χέρια σὲ θέση δεήσεως, ἐνδεδυμένο τὴν ὑπατική του στολή, ἐσωτερικῶς χιτῶνα καὶ ἀπ’ ἔξω χλαμύδα λευκή, ποὺ φέρει ἐπιῤῥαμμένο ταβλίον ( κομμάτι ὑφάσματος κομμένο ὀρθογώνιο ἢ λοξά, ραμμένο πάνω στὴ στολὴ στὸ στῆθος, ἂν εἶναι κόκκινο ὀνομάζεται πλουμᾶτο).

Σκηνὲς τοῦ μαρτυρίου του : λόγχες τρυποῦν τὸ σῶμα του, ἀπ’ αὐτὸ ξεχύνονται ποταμοὶ αἵματος.

Δίπλα στὸν Νέστορα: δυναμώνει καὶ τονώνει τὴν πίστη του, πρὸ τῆς πάλης τοῦ μὲ τὸν Λυαῖο, μὲ τὴ στήριξη καὶ τὴν προσευχή του.

Πολλοὶ καὶ διάφοροι ὀρθόδοξοι λαοὶ τίμησαν καὶ ἁγιογράφησαν τὸν Ἅγιο προσθέτοντας μερικὰ σημεῖα, στολίδια, τῆς χώρας τους, χωρὶς νὰ ἀφαιροῦν κάτι ἀπὸ τὴν μορφή του. Γιὰ νὰ δώσωμε πλήρη καὶ σαφὴ ἑρμηνεία τῆς περιβολῆς, θὰ πρέπει νὰ γνωρίζωμε τὴν ἐποχὴ καὶ τὴν περιοχὴ ὅπου ἱστορήθηκε ἡ εἰκόνα.

Νὰ ἐπαναλάβω πὼς ὁ Ἅγιος δὲ σκοτώνει, εἶναι συμβολικὲς κινήσεις ποὺ ἔχουν τὴν σημασία τους.

               Ἅγιος Νικόλαος, ὁ προστάτης τῶν ναυτικῶν

Ἁγιογραφικὰ τὸν βρίσκομε μὲ τὴν ἀρχιερατικὴ στολή του, μερικὲς φορὲς ἔνθρονο, ὁλόσωμο ἢ εἰκονιζόμενο ἀπὸ τὴ μέση καὶ πάνω, κρατῶντας κλειστὸ Εὐαγγέλιο στὸ ἀριστερό του χέρι, πού, ἀπὸ σεβασμὸ στὴν ἱερότητα του βιβλίου, εἶναι καλυμμένο μὲ τὸ φαιλόνιό του, ἐνῷ τὸ δεξὶ χέρι εὐλογεῖ.

 

Στὸ ἄνω μέρος τῆς εἰκόνας, ἑκατέθωθεν τοῦ Ἁγίου, στὸ ὕψος τῆς κεφαλῆς του, βλέπομε σὲ μικρότερο μέγεθος τὶς μορφὲς τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Παναγίας, ποὺ τοῦ προσφέρουν Εὐαγέλιο καὶ ὠμοφόριο, ἀντίστοιχα. Ὅταν ὁ Ἅγιος ἦταν φυλακή (τὸν καθαίρεσε ὁ Μέγας Κωνσταντίνος στὴ διάρκεια τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου), εἶδε στὸν ὕπνο του τὴν ἀποκατάστασή του, τὴν Παναγία καὶ τὸν Ἰησοῦ νὰ τοῦ προσφέρουν τὰ ἀρχιερατικά του διακριτικά.

Ἰστορεῖται χωρίς ποιμαντορικὴ ῥάβδο καὶ μίτρα, αὐτὰ παραχωρήθηκαν στοὺς ἀρχιερεῖς σὰν σύμβολα (πνευματικῆς) ἐξουσίας ἐπὶ τοῦ Ὀρθοδόξου πληθυσμοῦ πολὺ ἀργότερα, ἀπὸ τὸν Μωάμεθ τὸν Πορθητή.

Πραότητα καὶ ἔντονη πνευματικότητα βγάζει ἡ μορφή του. Εἶναι ἀπὸ τοὺς λίγους Ἁγίους τῶν ὁποίων οἱ εἰκόνες ἀποδίδουν μὲ ἀρκετὴ πιστότητα τὴ φυσιογνωμία τους. Σύμφωνα μὲ ἀνθρωπολογικὲς μελέτες κατὰ τὴν ἀνακομιδὴ τῶν ἱερῶν του λειψάνων, τὸ 1957, πράγματι εἶχε μεγάλο, κατὰ ὕψος καὶ πλάτος, μέτωπο, μεγάλους ὀφθαλμούς, ἔντονα  ζυγωματικά, φαλάκρα, ὄψη ασκητικὴ καὶ εὐγενική.

Επίσης, εἰκονίζεται πολλὲς φορὲς νὰ ἡρεμῇ τρυκιμισμένη θάλασσα, νὰ σώζῃ ναυτικούς, καὶ σὲ σκηνὲς τοῦ βίου του καὶ θαύματά του.

Εἰκοστὴ πρώτη (21) Νοεμβρίου τιμοῦμε τὰ εἰσόδια τῆς Θεοτόκου

Τὸ γεγονὸς μαρτυρεῖται στὰ ἀπόκρυφα Εὐαγγέλια καὶ πρόκειται γιὰ τὴν εἴσοδο στὸν Ναὸ τῶν Ἰεροσολύμων τῆς Παναγίας σὲ ἡλικία τριῶν ἐτῶν καὶ ἀφιέρωσή Της στὸν Θεό, ὅπως εἶχαν ὑποσχεθεῖ οἱ γονεῖς Της ἐὰν παρὰ τὸ προχωρημένο τῆς ἡλικίας τους τεκνοποιούσαν.

Στὴ σύνθεση τῆς Ἁγιογραφίας, βλέπομε τὴν τριετῆ Μαρία νὰ στέκεται μπροστὰ στὸν ἀρχιερέα Ζαχαρία μὲ ἀξιοθαύμαστη γιὰ τὴν ἡλικία Της ἠρεμία, ἐμπιστοσύνη, καμμιά ἀνησυχία γιὰ κάτι ἄγνωστο δὲν δείχνει. Γιὰ νὰ τονιστῇ ἡ ὡριμότητα καὶ ἡ μοναδικὴ θέση Της, ἀπεικονίζεται μὲ ενδύματα ὄχι παιδικά, ἀλλὰ ὅπως Τὴ συναντοῦμε σὲ ὅλες τὶς ὑπόλοιπες ἁγιογραφίες Της. Πίσω Της ἀκριβῶς οἱ γονεῖς Της Ἄννα καἰ Ἱωακεὶμ μὲ μιὰ προστατευτικὴ ἢ προτρεπτικὴ κίνηση, ἀκολουθούμενοι ἀπὸ νέες παρθένες ποὺ κρατοῦν ἀναμένες λαμπάδες, σύμβολο τῆς μέλλουσας αἴγλης ποὺ θὰ ἀναλάμψῃ ἀπ’ Αὐτήν, ὅπως καὶ ὕμνος τῆς ἑορτῆς ἀναφέρει.

Ὁ Ζαχαρίας, ἐνδεδυμένος τὴν ἐπίσημη ἱερατική του στολή, ὑποδέχεται τὴ μκρὴ Μαρία μὲ πολὺ σεβασμό, γνωρίζοντας ἀπὸ θεία ἀποκάλυψη τὴ μελλοντικὴ ἀποστολή Της, στὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Θεοῦ. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν Τὴν εἰσάγει στὰ Ἁγια τῶν Ἁγίων, παρόλο ποὺ γιὰ ὅλον τὸν ὑπόλοιπο κόσμο ἦταν αὐστηρὰ ἄβατο, καὶ μόνο ὁ ἴδιος ὁ ἀρχιερέας εἰσερχόταν “ἅπαξ τοῦ ενιαυτοῦ”.

 

Πίσω καὶ ψηλότερα ἀπὸ τὸν Ζαχαρία, σὲ θρόνο μαρμάρινο εἰκονίζεται καθιστὴ ἡ Παναγία μὲ τὸ χέρι ἁπλωμένο, ἕτοιμη νὰ ὑποδεχθῇ τὴν τροφὴ ποὺ τῆς φέρει ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ. Ἡ ἐπιμέρους σύνθεση αὐτὴ δηλώνει τὴν παραμονὴ τῆς Παναγίας ἐπὶ δώδεκα ἔτη στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων τοῦ Ναοῦ.

Πρῶτες εἰκόνες τῶν Εἰσοδίων βρίσκομε πολὺ ἀργά, ἀπὸ τὸν ἕκτο αἰώνα καὶ μετά. Ἡ ἑορτή ὡρίστηκε 21 Νοεμβρίου, ἀπὸ ἐκείνη δὲ τὴν ἡμέρα ἀρχίζουν στὴν Ὀρθοδοξία τὰ προεόρτια τῶν Χριστουγέννων.

   18 Ὀκτωβρίου τιμοῦμε τὴ μνήμη τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ

Ὁ Λουκᾶς ἔγραψε τὸ τρίτο κατὰ σειρὰ Εὐαγγέλιο καὶ τὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων. Ἦταν ἰατρὸς καὶ ζωγράφος. Σὰν ζωγράφος εἶχε τὴν τιμὴ καὶ εὐλογία νὰ ἀπεικονίσῃ τὴν Παναγία ἐκ τοῦ σύνεγγυς (ὁ μοναδικὸς) καὶ νὰ μᾶς ἀφήσῃ ἐλάχιστα ἔργα του, τὸ πιὸ πιθανὸν τρία τὸν ἀριθμό. Ὁ κόσμος, ὅμως, ἀπὸ πολὺ σεβασμὸ καὶ ἀγάπη, ἀλλὰ καὶ ἄγνοια, ἰσχυρίζεται ὅτι καθένας ἔχει κ’ ἕνα ἔργο του μὲ τὴν Παναγία. Ἀσφαλῶς καὶ δὲν εἶναι ἔτσι. Οἱ μεταγενέστεροι καλλιτέχνες ἀντέγραψαν τὶς εἰκόνες του, ἢ ἐμπνεύστηκαν ἀπ’ αὐτὲς μὲ κάποιον τρόπο.

 

Τὸν ἴδιον, εἰκονογραφικά τὸν συνατᾶμε, μὲ ἀρχαιοελληνικὰ ἐνδύματα (ἐσωτερικῶς χιτῶνα μὲ “σημεῖον” καὶ ἱμάτιο ἐξωτερικῶς) καὶ ἐνίοτε μὲ στεφάνη ( ἀλλιῶς “παπαλήθρα”, διακριτικὸ στοιχεῖο τῆς κόμμωσης τῶν ἱερέων κατὰ τοὺς πρωτους χριστιανικοὺς αἰῶνες, ὅπου ἡ κορυφὴ τῆς κεφαλῆς ἀποκείρεται), σὲ τρεῖς διαφορετικὲς ἀποδόσεις.

Ἡ ἁπλούστερη εἶναι αὐτὴ ὅπου εἰκονίζεται ἀπὸ τὴ μέση καὶ πάνω, κρατῶντας στὸ ἀριστερὸ χέρι του, τὸ ὁποῖο ἔχει καλυμμένο μὲ τὸ ἔνδυμά του, ἀπὸ σεβασμό, κλειστὸ βιβλίο, ὡς σύμβολο τοῦ Εὐαγγελίου ποὺ συνέγραψε, ἐνῶ μὲ τὸ δεξὶ χέρι εὐλογεῖ.

Στὴ δεύτερη, ἐμφανίζεται καθήμενος σὲ σκίμποδα ἢ κάθισμα μὲ χαμηλό ἐρεισίνωτο, νὰ συγγράφει σὲ ἀνοικτὸ βιβλίο, ὅπου διακρίνεται ἡ πρώτη φράση τοῦ Εὐαγγελίου του “ Ἐπειδήπερ πολλοὶ ἐπεχείρησαν”, τὸ ὁποῖο στηρίζει στὰ γόνατά του. Πατᾶ σὲ ὑποπόδιο ξύλινο καὶ μπροστά του εὑρίσκεται ἔπιπλο μὲ ἀναλόγιο καὶ ἐργαλεῖα γραφῆς. Συχνὰ πλάι στὰ πόδια του εἰκονίζεται καὶ τὸ σύμβολό του, ὁ βοῦς.

Τρίτον, άποδίδεται πάλι καθήμενος, νὰ ἁγιογραφῇ τὴν εἰκόνα τὴς Θεοτόκου, κατὰ τὸν τύπο τῆς Ὁδηγητρίας. Ἡ εἰκόνα ποὺ φιλοτεχνεῖ στηρίζεται σὲ ὀκρίβαντα μπροστὰ ἀπὸ τὸν Εὐαγγελιστή, διακρίνονται ἐπίσης ἐργαλεῖα ζωγραφικῆς.

Στὸν Ναό, τοποθετεῖται στὸ ἕνα ἀπὸ τὰ τέσσερα τύμπανα τοῦ θόλου, ὥστε ἕκαστος Εὐαγγελιστὴς εἰκονίζεται σὲ καθένα ἀπὸ αὐτά. Συμβολικά, ὡς πτερωτὸς βοῦς, ἐμφανίζεται σὲ παραστάσεις μεταβυζαντινές, τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ τοῦ Θρόνου τοῦ Θεοῦ ἢ τῆς Θεοτόκου.

Οἱ ἁγιογράφοι σέβονται ἰδιαίτερα τὸν Εὐαγγελιστή, θεωρῶντας τον ὡς ἕνα τῶν προστατῶν τους.

       Εἴκοσι τέσσερις (24) Σεπτεμβρίου, ἑορτάζεται ἡ εὕρεση τῆς εἰκόνας τῆς Παναγίας τῆς Μυρτιδιωτίσσης.

Ἡ προσωνυμία ἐδόθη ἐπειδή βρέθηκε ἡ είκόνα μέσα σὲ μυρτιές, καθ’ ὑπόδειξη τῆς ἴδιας τῆς Παναγίας. Σὲ περιοχὴ τῶν Κυθήρων βοσκὸς ἄκουσε φωνὴ γυναικεία νὰ τὸν ἐνημερώνῃ καὶ νὰ τὸν ὁδηγῇ ν’ ἀνακαλύψῃ τὴν ἱερὴ εἰκόνα. Στὸν τόπο ποὺ τὴν ἀνακάλυψε κτίζει μικρὸ ἐκκλησάκι καὶ τοποθετεῖ τὴν Μυρτιδιώτισσα. Ἡ εὕρεση, ἄλλοι ἐρευνητὲς ὑποστηρίζουν πὼς ἔγινε τὸν 12ο αἰ., ἄλλοι τὸν 13ο ἢ τὸν 15ο. Ἀργότερα, στὰ μέσα τοῦ 19ου αἰ. ὁ ἱερομόναχος Ἀγαθάγγελος Καλλιγέρης ἀνακαινεῖ τόν Ναό.

Γιὰ τὰ χρώματα τῶν προσώπων τῆς εἰκόνας λέγονται διάφορα, ἀνεξιχνίαστα ὅμως καὶ ἀτεκμηρίωτα, γι’ αὐτὸ δὲν κάνω καμμιὰ ἀναφορά. Μαρτυρίες ἀναφέρουν ὅτι τὸν πρῶτο καιρὸ διακρίνονταν σαφῶς, ἀλλὰ μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου θάμπωσαν καὶ σκούρυναν.

Τὸ 1837 ὁ Θεόφιλος Σπαθάκης ἢ Σπιθάκης, κρητικὸς καλλιτέχνης, κατεσκεύασε τὴν χρυσῆ ἐπένδυση τῆς εἰκόνας, ἡ ὁποία ἀφήνει ἀκάλυπτα μόνο τὰ πρόσωπα τοὺ νηπίου Ἰησοῦ καὶ τῆς μητέρας Του. Σ’αὐτὴν τὴν ἐπένδυση διακρίνονται, ἐκτὸς τῶν δύο κεντρικῶν μορφῶν, τὰ ἑξῆς: στὸ ἄνω μέρος, ἑκατέρωθεν τῆς κεφαλῆς τῆς Παναγίας, δυὸ Ἄγγελοι ἐπὶ νεφελῶν, μὲ τὸ ἕνα χέρι τους κρατοῦν τὸ στέμμα ποὺ φορᾷ, πλάι τῶν Ἀγγέλων οἱ φράσεις ἐκ τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου “Χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις Βασιλέως καθέδρα” καὶ “Χαῖρε, ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα”, πιὸ κάτω, ἀριστερὰ ὁ Δαυὶδ μὲ εἰλητάριο ὅπου ἀναγράφεται “Παρέστη ἡ Βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου” (44ος ψαλμός), καὶ δεξιὰ ὁ Σολωμὼν μὲ εἰλητάριο ποὺ γράφει “Πολλαὶ θυγατέρες ἐποίησαν” (Παροιμίαι), τέλος στὸ κάτω μέρος τρία θαύματα τῆς εἰκόνας, ἡ εὕρεση, ἡ ἴαση ἑνὸς παραλύτου καὶ ἡ διάσῳση τῶν Κυθήρων απὸ κεραυνό.

                         ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΕΣ,    Ά   ΜΕΡΟΣ

Στὸ κατὰ Μάρκον Εὐαγγέλιο διαβάζομε: “Εὐκοπώτερόν ἐστι κάμιλον (κάμηλον) διὰ τῆς τρυμαλιᾶς τῆς ῥαφίδος εἰσελθεῖν, ἤ πλούσιον εἰς τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν.” (κεφάλαιο Ι΄ στ. 25), δηλαδή: εἶναι εὐκολώτερο νὰ εἰσέλθῃ (νὰ περάσῃ) παλαμάρι ἀπὸ τὴν τρύπα τῆς βελόνας παρὰ πλούσιος νὰ εἰσέλθῃ στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Κάμηλος = καμήλα ( τὸ ζῶον) μὲ ἕναν ἤ δύο ὕβους

καμηλωτή = ὕφασμα ἤ σκέπασμα ἀπὸ τρίχες καμήλου

Κάμιλλος καὶ Καμίλλη = ὄνομα κύριο Ρωμαίων

κάμιλος = σκοινὶ μακρὺ καὶ παχύ, κοινῶς παλαμάρι

Ἀπὸ κάποια γραφικὴ ἰδιοτροπία, ἀντὶ νὰ γραφῇ ἡ λέξη “κάμιλος”, ἐγράφη ἡ ὁμόηχη “κάμηλος” καὶ ἐδόθη ἡ ἑρμηνεία στρεβλά, δηλ. “εἶναι πιὸ εὔκολο νὰ περάσῃ καμήλα (μάλιστα σὲ ὑποτίθεται προσεγμένη θεολογικὴ ἑρμηνεία ἀναφέρεται ἐπὶ λέξη “γκαμήλα” τὸ ζῶον) ἀπὸ τὴν τρύπα τῆς βελόνας...”. Κάτι ποὺ δυστυχῶς ἐπαναλαμβάνεται ἀκόμα ἀπὸ ἐκκλησιαστικοὺς κύκλους. Καὶ καθόλου νὰ μὴ γνωρίζει κάποιος γραφὴ καὶ ἀνάγνωση, μὲ τὴν κοινὴ λογικὴ δὲ θὰ ἐπιμάνανε νὰ περάσουνε μιὰ καμήλα μέσα στὴν τρύπα τῆς βελόνας. Τὸ ἀναφέρω καί θερμὰ παρακαλῶ νὰ γίνῃ ἡ ἀπαραίτητη διόρθωση καὶ ὄχι διαιώνιση τῆς παρερμηνείας.

Μιὰ ἄλλη παρανόηση ἀναφέρεται στὴν τροφὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ. Ἐτρέφετο, μᾶς ἀναφέρουν, μὲ μέλι καὶ ἀκρίδες, δηλαδὴ μὲ τὶς τρυφερὲς ἄκρες τῶν φυτῶν τὴς περιοχῆς. Δυστυχῶς καὶ ἐδῶ κάποιοι θεώρησαν τὰ ἔντομα ἀκρίδες, κάτι ποὺ ἐπιμένουν νὰ διαιωνίζουν, καὶ οἱ νεώτεροι ἀκούγοντας ἀκρίδες, ἀναφωνοῦν “μπλιάξ”.

Ἐπίσης σχετικὰ μὲ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη, γίνεται ἕνα γλωσσικὸ σφάλμα, ποὺ ἀλλοιώνει τὸ νόημα τῆς προσηγορίας τοῦ Ἁγίου. Λόγῳ τοῦ τέλους τῆς ἐπιγείου ζωῆς του, ἀναφέρεται ὡς “ἀποκεφαλισθεῖς”, (μὲ “θ” στὴν κατάληξη, μετοχὴ τοῦ ρήματος “ἀποκεφαλίζομαι”, δηλ. ἐκεῖνος ποὺ ἀποκεφαλίστηκε). Κάποιοι, ἐπειδὴ καὶ στὴ δημοτικὴ συχνὰ τὸ γράμμα Τ παίρνει τὴ θέση τοῦ Θ, ἐσφαλμένως τὸν ἀποκαλοῦν “ὁ ἀποκεφαλιστῆς”, τὸ ὁποῖο ὅμως σημαίνει ἐκεῖνον ποὺ ἀποκεφαλίζει, τὸν δήμιο. Λίγη προσοχή, λοιπόν, γιατὶ μὲ τὴν αλλαγὴ ἑνὸς γράμματος ἡ λέξη ἀποκτᾶ τὴν ἀντίθετη σημασία.